Ffioedd a chostau morgais wrth brynu neu werthu cartref

Wrth brynu neu werthu cartref, gallech wario dros £5,000 ar ffioedd. Nid yw hyn yn cynnwys eich blaendal a'ch Treth Stamp neu Dreth Tir.

Os ydych yn gwerthu'ch cartref presennol ac yn prynu un newydd, gallech wario dwbl y swm hwn.

Mae'r hyn rydych yn ei dalu yn y pen draw yn dibynnu ar ba wasanaethau sydd eu hangen fel rhan o'ch symud, ble rydych yn byw, gwerth yr eiddo a'r dewisiadau rydych yn eu gwneud ar hyd y ffordd.

Y blaendal yw'r swm o arian rydych yn ei dalu ymlaen llaw wrth brynu cartref.

Fel arfer, mae angen i hyn fod o leiaf 5% i 20% o bris prynu’r eiddo.

Er enghraifft, gallai blaendal ar gyfer cartref gwerth £300,000 fod:

• £15,000 (5%)
• £30,000 (10%)
• £45,000 (15%)
• £60,000 (20%) neu fwy.

Rydych yn fwy tebygol o gael cynnig cyfradd llog morgais is os oes gennych flaendal mwy. Fel rheol gyffredinol, dylai blaendal sydd yn o leiaf 40% o bris yr eiddo sicrhau'r fargen morgais fwyaf cystadleuol i chi.

Mae Mynegai Prisiau Tai y DUYn agor mewn ffenestr newydd yn nodi mai pris cyfartalog tai yn y DU yw £281,000 (Mai 2024).  

Mae gwerthwyr fel arfer yn talu rhwng 1% a 3% o'r pris gwerthu terfynol ynghyd â 20% TAW wrth ddefnyddio asiant tai. Gallwch drafod y pris pan fydd yr asiant yn rhoi eich eiddo ar y farchnad.

Mae gwerthwyr tai ar-lein yn aml yn codi ffi unffurf am eu gwasanaeth.

Mae'n werth cymharu prisiau ar gyfer gwerthwyr tai ar-lein a'r stryd fawr. Yna gallwch weld pa un sy’n rhoi’r gwerth gorau i chi a'ch pris gwerthu delfrydol.

Fel arfer, ni fydd prynwyr yn talu ffioedd asiant tai, ond mae rhai asiantaethau tai ar-lein yn codi 'ffi prynwr'. Gwiriwch cyn i chi wneud cynnig i osgoi cost annisgwyl.

Fel prynwr, efallai y bydd angen i chi dalu'r ffioedd hyn wrth gael morgais:

• ffi archebu (£100-£200)
• ffi trefniant neu gynnyrch (£1,000-£2,000+), a
• ffi cyfrif morgais (£100-£300).

Mae'n well talu'r ffioedd hyn ymlaen llaw. Os byddwch yn eu hychwanegu at eich morgais, byddwch yn talu llog arnynt am oes y benthyciad.

Gwiriwch a oes modd cael ad-daliad o ffioedd archebu a threfnu os nad yw'r morgais yn mynd yn ei flaen.

Efallai y bydd angen i chi dalu £1000 neu fwy am gost newid eich morgais.

Efallai y bydd arnoch ffi gadael morgais neu dâl ad-dalu cynnar (ERC) i'ch hen ddarparwr benthyciadau os byddwch yn newid morgais cyn diwedd tymor y fargen / cynhyrch.

Siaradwch â'ch benthyciwr am y costau hyn.

Os ydych yn symud tŷ, efallai y byddwch yn gallu cadw'ch morgais presennol (gelwir hyn yn 'pontio').

Darllenwch fwy am bontio yn ein canllaw gwerthu.

Ar ôl i’ch cynnig gael ei dderbyn, bydd eich darparwr morgais yn gofyn am brisiad morgais. Mae'r arolwg hwn yn gwirio a yw'r eiddo yn werth y pris rydych yn ei dalu - neu o leiaf y swm rydych yn ei fenthyg - cyn iddynt gymeradwyo eich morgais.

Nid yw'n arolwg strwythurol llawn, felly ni fydd yn nodi atgyweiriadau neu waith cynnal a chadw y gallai fod eu hangen.

Gofynnwch i'ch benthyciwr pwy sy'n talu'r gost hon. Fel arfer, mae benthycwyr yn talu, ond efallai y bydd angen i chi gyllidebu rhwng £150-£800 yn seiliedig ar werth yr eiddo.

Gall arolygon prynwyr cartref fod yn gost ymlaen llaw sylweddol, yn amrywio rhwng £400 a £1,500.  Ond gall arbed arian i chi ar atgyweiriadau yn y tymor hir.

Gwnewch yn siŵr eich bod yn defnyddio syrfëwr sy'n aelod o gorff llywodraethu cydnabyddedig, fel:

• Cymdeithas Syrfewyr Eiddo Preswyl (RPSA)Yn agor mewn ffenestr newydd
• Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Siartredig (RICS)Yn agor mewn ffenestr newydd

Dewiswch eich arolwg bob amser yn seiliedig ar oedran a chyflwr yr eiddo, nid y gost.

Arolwg Cartref Lefel 1 (neu Arolwg Cyflwr)

• Arolwg mwyaf sylfaenol.
• Gorau ar gyfer cartrefi newydd a rheolaidd mewn cyflwr da.
• Adrodd ar gyflwr eiddo ac yn dod o hyd i unrhyw broblemau.
• Nid yw'n rhoi cyngor ar atgyweiriadau.
• Mae'n costio tua £380 (ac yn mynd i fyny gyda gwerth yr eiddo).

Arolwg Cartref Lefel 2 (neu Arolwg Prynwyr Cartref)

• Gorau ar gyfer cartrefi rheolaidd mewn cyflwr teg.
• Mae'n dod o hyd i broblemau strwythurol fel ymsuddiant neu damprwydd, ond nid yw'n edrych o dan fyrddau llawr na y tu ôl i waliau.
• Mae rhai adroddiadau'n cynnwys prisiad eiddo, a allai eich helpu i newid eich cynnig.
• Mae'n costio tua £400 (ac yn mynd i fyny gyda gwerth yr eiddo).

Arolwg Cartref Lefel 3 (neu Arolwg Adeiladu neu Strwythurol Llawn)

• Arolwg mwyaf trylwyr.
• Yn dda i bob cartref, yn enwedig rhai hŷn y gallai fod angen atgyweiriadau.
• Rhoi cyngor manwl ar atgyweirio; Gall syrfëwr roi barn ar ddiffygion cudd ac opsiynau atgyweirio.
• Mae'n costio £600+ (ac yn mynd i fyny gyda gwerth yr eiddo).

Arolwg Mân Broblemau Adeilad Newydd

• Archwiliad annibynnol sy'n dod o hyd i unrhyw faterion adeiladu.
• Dylai datblygwyr ddatrys unrhyw broblemau cyn i chi symud i mewn a dylent drwsio unrhyw 'broblemau' hyd at ddwy flynedd ar ôl hynny.
• Mae'n costio tua £300 (ac yn mynd i fyny gyda maint yr eiddo).

Am help i ddod o hyd i syrfëwr, ewch i ble i ddod o hyd i gyngor prynu cartref..

Bydd angen i'ch benthyciwr gael yswiriant adeiladau i ddiogelu eich cartref rhag tân, llifogydd a difrod arall. Mae hefyd yn ddoeth cael yswiriant cynnwys ar gyfer eich pethau.

Cost gyfartalog y polisi yw:

• £298 y flwyddyn ar gyfer yswiriant adeiladau
• £132 y flwyddyn ar gyfer yswiriant cynnwys
• £375 y flwyddyn ar gyfer yswiriant adeiladau a chynnwys

Mae rhai benthycwyr yn awgrymu eich bod yn cael yswiriant bywyd i ad-dalu'ch morgais os byddwch yn marw cyn iddo gael ei dalu i ffwrdd. Gall y polisïau hyn gostio llai na £10 y mis.

Darganfyddwch fwy yn Diogelu eich hun a’ch cartref: chwilio am yswiriant.

Fel arfer byddwch angen cyfreithiwr neu drawsgludwr trwyddedig i wneud yr holl waith cyfreithiol wrth brynu a gwerthu eich cartref.

Fel arfer mae ffioedd cyfreithiol tua £2,000, gan gynnwys TAW ar 20%.

Bydd cyfreithwyr prynwyr hefyd yn gwneud chwiliadau lleol. Mae hyn yn costio £250-£300 ac maent yn gwirio ar gyfer unrhyw gynlluniau neu broblemau lleol.

Defnyddiwch ein canllaw i ddod o hyd i’r cyfreithiwr neu drawsgludwr iawn.

Fel prynwr, efallai y bydd eich benthyciwr yn gwneud cais am dâl i symud y cronfeydd morgais i’ch cyfreithiwr. Mae hyn yn costio rhwng £25 a £50.

Efallai y bydd eich cyfreithiwr hefyd yn codi tâl arnoch am drosglwyddo'r arian o'ch cyfrif morgais i'r gwerthwr am ffi debyg.

Gellir cynnwys y costau hyn yn eu ffioedd cyfreithiol cyffredinol, felly mae'n werth gwirio eto os ydych yn talu.

P'un a ydych yn brynwr tro cyntaf neu'n symudwr cartref profiadol, mae'n bwysig gwybod a pharatoi ar gyfer y gost o symud, a all fod yn syndod o uchel.

Gall costau symud cyfartalog ddechrau o £400 i dros £1,000, er y gallech rentu fan a'i wneud eich hun.

Cofiwch chwilio am ddyfynbrisiau (a geirda) i ddod o hyd i gwmni dibynadwy ac yswiriedig.

I gael tawelwch meddwl ychwanegol, dewiswch gwmnïau a gymeradwywyd gan y British Association of Removers (BAR)Yn agor mewn ffenestr newydd

Os nad ydych yn symud i'ch cartref newydd ar unwaith, efallai y byddwch angen rhywle i gadw'ch eiddo'n ddiogel.

Fel pris canllaw, mae unedau hunan-storio yn codi tua £22 i logi uned storio o 50 troedfedd sgwâr am wythnos.

Mae'r costau'n amrywio yn dibynnu ar faint, lleoliad a hyd yr amser rydych angen llogi'r uned.

Edrychwch o gwmpas i gymharu prisiau a diogelwch - efallai na fydd gan opsiynau rhatach nodweddion diogelwch fel mynediad 24 awr neu fonitro teledu cylch cyfyng. 

Os ydych yn symud o rentu, mae angen i chi adael yr eiddo yn lân neu efallai y bydd eich landlord yn codi tâl arnoch am dorri telerau eich prydles. Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Rhestr wirio symud tŷ ar gyfer rhentwyr preifat.

Gallwch ailgyfeirio eich post i unrhyw le yn y DU neu dramor am hyd at 12 mis ar ôl i chi symud. Mae hyn yn helpu i osgoi colli unrhyw beth pwysig tra'ch bod yn rhoi gwybod i bobl a chwmnïau beth yw eich cyfeiriad newydd.

Prisiau'n dechrau o £36:

• Post Office mail redirectionOpens in a new window

• Royal Mail redirection serviceOpens in a new window  

Meddyliwch am gostau diwrnod symud annisgwyl – ydych chi angen gofal plant ychwanegol neu le ar gyfer eich anifail anwes, neu a fydd gennych amser i goginio felly a ddylech gynllunio ar gyfer siopau tecawê am ddiwrnod neu ddau?

Gall y costau bach hyn ychwanegu i fyny, felly gwnewch yn siŵr eich bod yn eu cynnwys yn eich cyllideb. 

Yn dibynnu a ydych yn brynwr tro cyntaf, gwerth eich cartref newydd, a ble mae wedi'i leoli, efallai y bydd angen i chi dalu treth ar yr eiddo.

Mae hyn yn berthnasol i gartrefi rhydd-ddaliadol a lesddaliad, p'un a ydych yn prynu'n llwyr neu gyda morgais, felly edrychwch ar ein canllawiau i weld a ydych yn gymwys.

• Yn Lloegr a Gogledd Iwerddon, byddwch yn talu Treth Stamp 
• Yng Nghymru, byddwch yn talu Treth Trafodiadau Tir 
• Yn yr Alban, byddwch yn talu Treth Trafodiadau Tir ac Adeiladau

Gall hyn fod hyd at 12% o werth eich cartref newydd. Defnyddiwch ein cyfrifianellau i weld faint y gallech ei dalu:

• Cyfrifiannell Treth Stamp
• Cyfrifiannell Treth Trafodiadau Tir
• Cyfrifiannell Treth Trafodiadau Tir ac Adeiladau

Os ydych yn gwerthu ail gartref yn y DU, gan gynnwys eiddo a etifeddwyd, efallai y bydd angen i chi dalu Treth Enillion Cyfalaf (CGT) ar unrhyw elw a wnewch.

Fel arfer, ni fyddwch yn talu CGT os ydych yn gwerthu'ch prif gartref, neu os oedd perthynas ddibynnol (fel rhiant oedrannus) yn byw yn yr eiddo.

Gwiriwch pa Dreth Enillion Cyfalaf sy'n ddyledus ar eich eiddo ar GOV.UKYn agor mewn ffenestr newydd  

Unwaith y byddwch yn prynu eich cartref eich hun, chi sy'n gyfrifol am ofalu amdano, felly dyma rai costau i edrych allan amdanynt.

Nid yw cael bil atgyweirio drud cyn gynted ag y byddwch yn symud i mewn yn ddelfrydol. Dylai'r arolwg cywir dynnu sylw at unrhyw broblem y mae angen ei datrys ar unwaith.  

I helpu i baratoi ar gyfer biliau annisgwyl, darllenwch ein canllaw ar Sut i ddechrau cynilo.

Mae'r swm rydych yn ei dalu yn seiliedig ar ble mae'r eiddo a'r band prisio y mae'r eiddo ynddo (ac eithrio yng Ngogledd Iwerddon lle mae'r cyfraddau'n cael eu gosod yn unigol).

Darganfyddwch fwy yn Treth Gyngor: beth ydyw, beth yw’r gost a sut i arbed arian.

Gofynnwch i'r gwerthwr faint maent yn ei wario ar gyfleustodau - nwy, trydan a dŵr – bob blwyddyn.

Peidiwch ag anghofio meddwl am gostau ar gyfer eich ffôn, tanysgrifiadau teledu a band eang.

Am awgrymiadau defnyddiol, darllenwch ein canllaw Sut i arbed arian ar filiau cartref.

Mae yna wahanol ffyrdd o fod yn berchen ar eiddo - rhydd-ddaliad neu brydles.

 Os ydych yn prynu eiddo prydlesol, efallai y byddwch yn talu rhent tir a thaliadau gwasanaeth. 

Mae rhent tir yn ffi flynyddol am y tir y mae eich cartref arno. Gall fod mor isel â £10 y flwyddyn neu dros £500 ar gyfer fflatiau newydd eu hadeiladu. Ers mis Mehefin 2022, nid oes rhaid i chi dalu rhent tir ar gyfer prydlesi newydd yng Nghymru a Lloegr. Ond mae'n dal i fod yn berthnasol mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig.

Mae taliadau gwasanaeth yn ffioedd misol i gadw'r adeilad mewn cyflwr da. Gall y costau amrywio'n fawr, felly gofynnwch amdanynt bob amser cyn i chi brynu.

Gallai eich prydles hefyd gynnwys cymal yn dweud y gall y rhydd-ddeiliad ofyn i chi dalu cyfran o'r gost am unrhyw waith 'mawr' ar gyfer mannau cymunedol, felly gwiriwch y print bach bob amser.

Os ydych yn prynu cartref newydd ei adeiladu, gofynnwch am ffioedd rheoli ystadau. Taliadau misol yw'r rhain am gynnal ardaloedd cyffredin ystad ac fel arfer maent ar gyfer rhydd-ddeiliaid (er y gall rhai lesddeiliaid eu talu yn ychwanegol at rent tir a thaliadau gwasanaeth).

Adeiladwch gronfa gynilo ar gyfer costau annisgwyl gyda'n awgrymiadau ar gynilion ar gyfer argyfwng.