Canllaw prynwr cartref am y tro cyntaf

Prynwr tro cyntaf yw rhywun sydd:

• yn prynu eu cartref cyntaf, ac

• byth wedi berchen ar eiddo preswyl yn y Deyrnas Unedig nac mewn unrhyw wlad arall.

Er ei fod yn cael ei alw'n 'brynwr' tro cyntaf, mae'n golygu 'perchennog tŷ’ tro cyntaf.

Os ydych wedi etifeddu neu wedi cael cartref, efallai na chewch eich ystyried yn brynwr tro cyntaf ac efallai y byddwch yn colli allan ar gynlluniau a budd-daliadau prynu cartref arbennig.

Efallai y bydd rhai benthycwyr yn eich ystyried am eu cynhyrchion prynwr tro cyntaf os yw wedi bod ychydig flynyddoedd ers i chi fod yn berchen ar eiddo. Ond mae'n annhebygol y byddwch yn gymwys ar gyfer cynlluniau'r llywodraeth ar gyfer prynwyr tro cyntaf. Dylech bob amser wirio gyda darparwyr a chynlluniau unigol i weld a ydych yn gymwys.

Darganfyddwch fwy am brynu cartref yn ein canllawiau cam wrth gam:

• Prynu tŷ neu fflat yng Nghymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon

• Prynu eiddo yn yr Alban

Mae morgais yn fenthyciad i brynu cartref neu dir.

Er enghraifft, os oes gennych gynilion o £12,500 i'w roi tuag at brynu eiddo, ond mae'r cartref rydych chi ei eisiau yn costio £250,000, gallwch gael benthyciad (morgais) i dalu'r £237,500 sy'n weddill. Daw'r benthyciad hwn gan fenthyciwr fel banc neu gymdeithas adeiladu.

Mae dau fath o forgeisi - ad-dalu a llog yn unig. Byddwch yn gwneud ad-daliadau misol pa bynnag fath rydych chi'n ei ddewis.

Byddwch yn ymwybodol bod eich cartref newydd yn cael ei ddefnyddio fel 'sicrwydd’ yn erbyn y morgais. Gall eich benthyciwr fynd â'ch cartref yn ôl (a elwir yn adfeddiannu) os nad ydych yn cadw i fyny ag ad-daliadau, ond fel arfer dim ond fel dewis olaf y mae hyn.

Tymor morgais (neu hyd morgais) yw'r amser sydd gennych i ad-dalu'ch benthyciad a'ch llog. Gall morgeisi bara rhwng 2 a 40 mlynedd.

Po hiraf sydd gennych i ad-dalu'r benthyciad, yr isaf yw eich taliadau misol. Ond efallai y byddwch yn talu mwy mewn llog dros amser.

O ran ad-dalu'ch morgais, mae dau fath gwahanol:

• Ad-daliad – lle byddwch yn gwneud taliadau misol i glirio'r morgais a'r llog.

• Llog yn unig – lle mae'r ad-daliadau'n talu'r llog a'ch bod yn ad-dalu'r benthyciad fel cyfandaliad ar ddiwedd y tymor.

Darganfyddwch fwy yn ein canllaw, Esbonio morgeisi llog yn unig ac ad-dalu.

Y gyfradd llog ar eich morgais yw'r hyn y mae eich benthyciwr yn ei godi arnoch am fenthyg arian, ac mae hyn yn cael ei ychwanegu at y swm rydych yn ei fenthyg.

Gallwch ddewis morgais gyda chyfradd llog sy'n aros yr un fath bob mis (cyfradd sefydlog) neu un sy'n newid gyda chyfradd sylfaenol Banc Lloegr (cyfradd amrywiol neu dracio).

Gall cyfradd sefydlog roi tawelwch meddwl i chi, gan eich bod yn gwybod yn union beth y byddwch yn ei dalu bob mis, ond ni fyddwch yn elwa o unrhyw ostyngiad mewn cyfraddau llog nes i chi symud ymlaen i fargen newydd.

Gall cyfradd amrywiol neu dracio olygu bod eich ad-daliadau'n gostwng os bydd cyfraddau llog yn gostwng a byddant yn amrywio o fis i fis.  Darganfyddwch y manteision a'r anfanteision yn ein canllaw, Deall morgeisi a chyfraddau llog.

Wrth siarad am forgeisi, efallai y byddwch yn clywed pobl yn sôn am gymhareb 'Benthyciad i Werth' neu LTV.

Yn syml, dyma'r swm rydych yn ei fenthyg i brynu'ch cartref (benthyciad morgais) o'i gymharu â gwerth yr eiddo.

Dyma enghraifft ar gyfer cartref gwerth £250,000:

• mae eich blaendal yn £25,000 (10%)

• rydych yn cael morgais am £225,000 (90%)
• eich LTV yw 90%.

Mae hyn oherwydd bod swm y morgais y mae angen i chi ei fenthyg (£225,000) yn 90% o werth y cartref (£250,000).

Po isaf yw'r LTV, yr isaf y mae eich cyfradd llog yn debygol o fod. Mae hyn oherwydd bod y benthyciwr yn cymryd llai o risg gyda benthyciad llai.

Mae'r cyfraddau llog rhataf fel arfer ar gael gyda blaendal o 40%, sef 60% LTV.

Y blaendal yw'r arian rydych chi'n ei roi tuag at brynu tŷ. Fel prynwr tro cyntaf, bydd hyn fel arfer yn dod o'ch cynilion.  Dylai eich blaendal fod o leiaf 5% neu 10% o bris y cartref yr hoffech ei brynu. Po fwyaf yw eich blaendal, y lleiaf y gallai fod angen i chi fenthyca.

Gall blaendaliadau uwch hefyd roi mynediad i ystod ehangach o fargeinion morgais neu gyfraddau llog is i arbed arian i chi yn y tymor hir.

Archwiliwch ffyrdd o arbed arian ar gyfer blaendal morgais.

Y peth pwysicaf i'w ystyried fel prynwr tro cyntaf yw a allwch fforddio cymryd y cam hwn.

Mae'n syniad da llunio cyllideb cyn i chi ddechrau chwilio am eiddo. Meddyliwch faint allwch chi fforddio ei dalu bob mis, gan gofio y bydd yn rhaid i chi dalu costau bob dydd fel nwy, trydan a bwyd.

Gall ein teclynnau am ddim helpu.

• Gweler beth allech chi ei dalu bob mis gyda'n Cyfrifiannell fforddiadwyedd morgais.

• Gwiriwch eich cyllid gan ddefnyddio ein Cynlluniwr cyllideb.

Ar wahân i'ch taliadau morgais misol, mae costau eraill wrth brynu cartref. Gallai'r rhain gynnwys:

• costau'r arolwg

• ffioedd cyfreithiwr neu drawsgludwr

• ffioedd morgais

• yswiriant a threth.

Gwiriwch beth allech chi ei dalu yn ein canllaw, ffioedd morgais a chostau wrth brynu cartref.  

Gall gwneud cais am forgais deimlo'n hir ac yn ddryslyd, gyda llawer o ffurflenni i'w llenwi.

Gallwch wneud cais am forgais naill ai:

• yn uniongyrchol o fanc neu gymdeithas adeiladu, neu

• gan ddefnyddio cynghorydd morgais rheoledig neu frocer morgeisi.

Mae cynghorwyr yn gwybod llawer am y farchnad forgeisi a gallant eich helpu i ddod o hyd i'r morgais sy'n gweddu orau i'ch anghenion.

Mae hyn yn arbennig o ddefnyddiol os:

• dim ond blaendal bach sydd gennych

• rydych yn hunangyflogedig

• mae amgylchiadau eraill, fel bod angen morgais arnoch ar gyfer cynllun rhan-berchnogaeth.

Mae angen i chi ddangos prawf o'ch incwm, dyledion a gwariant. Os ydych yn hunangyflogedig, mae angen ffurflenni treth a chyfrifon busnes arnoch am y ddwy neu dair blynedd diwethaf.

Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Sut i wneud cais am forgais. 

Mae gwefannau cymharu yn fan cychwyn da i weld beth sydd ar gael, cyfraddau llog a ffioedd.

• MoneySavingExpertOpens in a new window

• MoneySupermarketOpens in a new window

• MoneyfactsOpens in a new window

Pan fyddwch yn prynu cartref, mae'r eiddo naill ai'n 'rhydd-ddaliad' neu'n 'lesddaliad'.

Os ydych chi'n prynu eiddo rhydd-ddaliad, chi sy'n berchen ar y tŷ a'r tir y mae arno.

Os ydych yn prynu lesddaliad, chi sy'n berchen ar y cartref ond nid y tir. Mae hyn yn golygu bod gennych berchnogaeth am nifer penodol o flynyddoedd.

Gydag eiddo lesddaliad, mae'n rhaid i chi dalu rhent i'r tirfeddiannwr, a elwir yn rhydd-ddeiliad. Fel arfer mae taliadau gwasanaeth hefyd, felly mae'n gost ychwanegol i'w gyllidebu.

Os ydych yn prynu fflat neu ran-berchnogaeth, mae'n debygol y byddwch yn prynu lesddaliad neu gyfran o'r rhydd-ddaliad.

Po hiraf yw'r les, y gorau i'r prynwr a'r gwerthwr. Mae unrhyw beth o dan 90 mlynedd yn cael ei ystyried yn fyr. Mae 80 mlynedd yn allweddol i'w gofio. Os yw'r les yn mynd o dan 80 mlynedd ar ôl i chi brynu'r eiddo, gall fod yn anodd gwerthu, ailforgeisio, neu ymestyn y brydles.

Dylech wirio cyn gwneud cynnig gan na fydd y rhan fwyaf o fenthycwyr yn ystyried morgais os yw'r les yn llai na 70 mlynedd.

Darganfyddwch fwy yn ein canllaw, Rhydd-ddaliad neu lesddaliad: beth yw’r gwahaniaeth?

Mae hyn yn dibynnu ar ble rydych chi yn y DU a gwerth eich cartref newydd.

Mae prynwyr tro cyntaf fel arfer yn cael bargen arbennig o'r enw 'rhyddhad prynwyr tro cyntaf' lle byddwch yn talu naill ai sero neu dreth cyfradd is ar eich pryniant tŷ.

Nid yw prynwyr tro cyntaf yn Lloegr a Gogledd Iwerddon yn talu Treth Stamp (SDLT) ar gartrefi hyd at £425,000.

Ar gyfer eiddo rhwng £425,001 a £625,000, byddwch yn talu cyfradd is.

Gweler pa SDLT y gallech ei dalu gyda'n Cyfrifiannell Treth Stamp.

Yn yr Alban, nid yw prynwyr tro cyntaf yn talu Treth Trafodiadau Tir ac Adeiladau (LTT) ar gartrefi hyd at £175,000.  

Gweler pa LTT y gallech ei dalu gyda'n Cyfrifiannell Treth Trafodiadau Tir ac Adeiladau. 

Mae prynwyr tro cyntaf yng Nghymru yn talu'r un dreth â phrynwyr eraill. Fodd bynnag, nid oes Treth Trafodiadau Tir (LTT) ar eiddo sy'n costio hyd at £225,000.

Os oes angen i chi gyfrifo'r LTT ar gyfer eich cartref, defnyddiwch ein Cyfrifiannell Treth Trafodiadau Tir. 

Mae amrywiaeth o gynlluniau ar gael i helpu prynwyr tro cyntaf i fynd ar yr ysgol dai, yn enwedig os mai dim ond blaendal bach sydd gennych.

Darganfyddwch fwy yn ein canllaw, Cynlluniau'r Llywodraeth ar gyfer prynwyr tai tro cyntaf a pherchnogion tai presennol.

Mae'n syniad da siarad ag ymgynghorydd morgais annibynnol   am yr opsiynau eraill sydd ar gael, gan gynnwys morgeisi prynwyr tro cyntaf arbenigol a chynlluniau prynu adeiladau newydd.