Rhydd-ddaliad neu brydlesol: beth yw’r gwahaniaeth?

Mae rhydd-ddeiliad eiddo yn berchen arno yn llwyr, gan gynnwys y tir y mae’r eiddo wedi’i adeiladu arno.

Os byddwch chi’n prynu rhydd-ddaliad, chi sy’n gyfrifol am gynnal eich eiddo a’r tir, felly bydd yn rhaid i chi gyllidebu ar gyfer y costau hyn.

Yn gyffredinol, mae’r rhan fwyaf o dai yn eiddo rhydd-ddaliad er gallai rhai fod yn lesddaliad - fel arfer trwy gynlluniau cyd-berchnogaeth.

Nid oes rhaid i chi:

• boeni am y les yn dod i ben, gan eich bod chi’n berchen ar yr eiddo yn llwyr
• delio gyda’r rhydd-ddeiliad (sy’n aml yn cael ei alw yn landlord)
• talu rhent tir, taliadau gwasanaeth ac unrhyw daliadau landlord eraill.

Os yw'ch eiddo yn brydlesol, gallwch brynu’r rhydd-ddaliad gan y rhydd-daliwr gyda lesddeiliaid eraill - er enghraifft, pobl eraill sy’n byw mewn bloc o fflatiau.

Gallwch wneud hyn cyhyd â bod o leiaf hanner o’r lesdeiliaid yn cytuno i brynu cyfran.

Wrth wneud hynny, cewch fwy o reolaeth dros eich cartref a’r costau yr ydych yn eu talu.

Mae’n golygu hefyd y gallwch estyn eich les yn weddol rwydd am hyd at 990 o flynyddoedd. I brynu’r rhydd-ddaliad, bydd angen i chi a’r lesddeiliaid eraill gyflwyno Hysbysiad Adran 13 ar rydd-ddeiliad yr eiddo.

Fe allai fod yn ddrud i brynu’r rhydd-ddaliad. Bydd angen i chi a’r lesddeiliaid eraill sefydlu cwmni i reoli’r adeilad, neu ganfod asiant rheoli i’w wneud ar eich rhan.

Mae cyfunddaliad yn ddewis amgen i brydles hirdymor. Gall perchnogion eiddo ffurfio cymdeithas cyfunddaliad, sy’n berchen ar y tir, adeilad ac ardaloedd cyffredin ac yn gyfrifol am reolaeth, cynnal a chadw, trwsio a’u gwasanaethu.

Fel prydles, mae perchnogion yn gyfrifol am eu fflatiau neu dai unigol. Ond, yn wahanol i brydlesau, does dim terfyn ar am ba hyd rydych yn berchen ar yr eiddo.

Mae gan unrhyw un sy’n berchen ar rydd-ddaliad yn yr adeilad neu ystâd hawl i gymryd rhan yn rhedeg y gymdeithas cyfunddaliad.

Gyda phrydles, rydych yn berchen ar yr eiddo (yn amodol ar delerau’r brydles) am hyd eich cytundeb prydles gyda’r rhydd-ddeiliad.

Pan ddaw’r prydles i ben, bydd y berchnogaeth yn dychwelyd i’r rhydd-ddeiliad, oni bai y gallwch ymestyn y brydles.

Mae’r rhan fwyaf o fflatiau a maisonettes yn rhai prydlesol, felly er mai chi sy’n berchen ar eich eiddo yn yr adeilad, nid oes gennych fudd yn yr adeilad lle mae’ch eiddo.

Bydd rhai tai yn cael eu gwerthu gyda phrydles. Os dyma’r achos, rydych yn berchen ar yr eiddo, ond nid y tir lle saif yr eiddo.

Pan fyddwch yn prynu eiddo prydlesol, byddwch yn cymryd y brydles oddi wrth y perchennog blaenorol.

Felly cyn gwneud cynnig bydd angen i chi ystyried:

• sawl blwyddyn sydd ar ôl ar y brydles
• sut y byddwch yn cyllidebu ar gyfer taliadau gwasanaeth a chostau cysylltiedig, gan gynnwys unrhyw godiadau yn y dyfodol sy’n cael eu cynnwys yn y contract
  
• sut allai cyfnod y brydles effeithio ar gael morgais a gwerth ailwerthu’r eiddo.

Wrth brynu eiddo ar brydles, mae’n bwysig ystyried hyd y brydles sy’n weddill. Wrth i amser fynd yn ei flaen, caiff gwerth yr eiddo’i effeithio wrth i’r brydles leihau, a gallai golygu y byddai’n anoddach gwerthu’r eiddo.

Mae fel arfer yn syniad da bod o leiaf 80 mlynedd yn weddill ar y brydles, neu gallech gael trafferth cael morgais.

Gallwch ofyn i’r rhydd-ddeiliad ymestyn y brydles ar unrhyw adeg.

Ac unwaith rydych wedi bod yn berchen ar eich cartref am ddwy flynedd, mae gennych yr hawl i estyn eich prydles gan 90 mlynedd cyhyd â’ch bod yn denant cymwys.

Yn gyffredinol, byddwch yn denant cymwys os oedd eich prydles wreiddiol am fwy na 21 mlynedd.

Bydd y rhydd-ddeiliad yn codi tâl am estyn y brydles. 

Bydd y gost yn amrywio yn ddibynnol ar werth yr eiddo.

Os na allwch chi a’r rhydd-ddeiliad gytuno ar gost ymestyn y brydles, gallwch apelio i’r Tribiwnlys Haen Gyntaf yn Lloegr – cysylltwch â’r Gwasanaeth Cynghori LlesddaliadauYn agor mewn ffenestr newydd am gyngor. Os ydych yn byw yng Nghymru, gallwch wneud cais i Dribiwnlys Prisio Llesddaliadau.Yn agor mewn ffenestr newydd

Mae’n bosibl y bydd angen i chi logi cyfreithiwr neu syrfëwr, a fydd yn ychwanegu at y gost.

Mae taliadau gwasanaeth yn amrywio o eiddo i eiddo ac maent ar gyfer talu am bethau megis:

• cadw gerddi cymunedol mawr
• biliau trydan ar gyfer yr ardaloedd cymunedol
• atgyweirio a chynnal a chadw waliau allanol.

Gwnewch yn siŵr eich bod yn ymwybodol o’r taliadau gwasanaeth cyn i chi wneud cynnig ar eiddo gan y gallai effeithio ar a allwch fforddio byw yno. Bydd y tâl gwasanaeth ar lawer o eiddo yn dod gyda thelerau ac amodau ynghylch faint y gallent godi gan yn y contract. Darllenwch nhw’n ofalus i ddarganfod a ydynt yn fforddiadwy.

Os ydych yn berchen ar eiddo prydlesol, eich cyfrifoldeb chi yw atgyweiriadau a chynnal a chadw’ch eiddo. 

Ond fel arfer byddwch angen caniatâd y landlord i wneud unrhyw newidiadau sylweddol.

• rhent tir
• taliadau gweinyddol
• yswiriant adeilad (wedi’i drefnu gan y landlord).

Yn yr Alban, mae taliadau gwasanaeth yn cael eu galw’n ‘daliadau ffactoreiddio’. 

Maent fel arfer yn berthnasol i fflatiau gyda rhannau cyffredin neu eiddo mewn ardaloedd preswyl sydd â gerddi neu diroedd cymunedol.

Fel lesddeiliad mae gennych hawliau sy’n atal y landlord rhag cymryd mantais arnoch chi’n ariannol.

Er enghraifft, gallwch ofyn i gael gweld:

• crynodeb ar ble y mae taliadau gwasanaeth yn cael eu gwario
• sut maent nhw’n cael eu cyfrifo
• unrhyw waith papur ategol, fel derbynebau am y gwaith sydd wedi’i wneud.
  

Rhaid i’r rhydd-ddeiliad ymgynghori â chi hefyd:

• am unrhyw waith adeiladu a fydd yn costio mwy na £250
• cyn gwneud unrhyw waith a fydd yn para mwy na blwyddyn
  
• cyn gwneud unrhyw waith a fydd yn costio mwy na £100 y flwyddyn i chi.
  

Os ydych yn anfodlon â’r taliadau neu’r ffordd y mae’r eiddo yn cael ei reoli, mae gennych ddau ddewis:

1. Hawl i Reoli – mae hyn yn caniatáu i’r lesddeiliaid gymryd rheolaeth am rai tasgau gan y landlord heb orfod profi rheolaeth wael. Bydd angen i chi fod yn gymwys, a sefydlu cwmni rheoli gyda’r lesddeiliaid eraill.
2. Ymgeisio i benodi rheolwr newydd - ond mae’n rhaid i chi brofi rheolaeth wael (costau annheg, torri cytundebau).