Gall plant, yn union fel oedolion, fod yn darged sgamiau ar-lein. Ond, gall plant fod yn arbennig o fregus oherwydd eu bod yn debygol o fod â llai o wybodaeth am sut mae sgam yn edrych.
Pam mae angen i ni egluro sgamiau i blant
Nid yw atal plant rhag mynd ar-lein neu ddefnyddio eu ffonau yn eu hamddiffyn rhag sgamiau yn y tymor hir. Mae angen iddynt ddysgu am y risgiau a meithrin eu gwybodaeth, fel pan fyddant yn oedolion, ac yn delio â symiau mawr o arian, bydd ganddynt ddealltwriaeth dda o sut mae sgam yn edrych a sut i osgoi un.
Yr allwedd i ddysgu plant yw dysgu am sgamiau ar-lein eich hun fel y gallwch ddangos iddynt beth i edrych amdano a chael gwell dealltwriaeth o sut i'w hamddiffyn.
Amddiffyn plant rhag sgamiau
Mae llawer y gallwch ei wneud i amddiffyn eich plentyn rhag sgamiau ar-lein. Gallwch wneud yn siŵr bod y dechnoleg rydych chi'n ei defnyddio yn fwy diogel trwy osod rheolaethau rhieni ar eu ffôn symudol ac unrhyw ddyfeisiau sydd wedi'u cysylltu â'r rhyngrwyd. Eglurwch i’ch plant pam eich bod yn gwneud hyn er mwyn iddynt allu deall y risgiau. Mae hefyd yn syniad da cadw'ch cyfrineiriau'n ddiogel rhag eich plant fel na allant ddiystyru'r rheolaethau rhieni.
Dangoswch iddynt sut i osgoi sgamiau
Gallwch eu dysgu i:
- greu cyfrineiriau cryf a gofyn iddynt rannu'r rhain gyda chi
- peidio byth â rhannu eu manylion personol ag unrhyw un arall nac ar wefannau
- defnyddio apiau, gwefannau a gemau adnabyddus yn unig - bod yn wyliadwrus am rai ffug
- bod yn ofalus ynghylch agor dolenni, yn enwedig os ydynt gan rywun nad ydynt erioed wedi cwrdd â nhw
- os yw'n swnio'n rhy dda i fod yn wir, yna mae'n debyg ei fod - a gallai fod yn sgam
- dangos negeseuon i chi sy'n gofyn iddynt am arian – gan fod y rhain yn debygol o fod yn sgamiau.
Beth yw pryniannau mewn-app
Mae pryniannau mewn-app neu fewn gêm yn gadael i chi brynu cynhyrchion neu wasanaethau o'r tu mewn i gêm neu ap. Gallai hyn fod yn rhan o’r gêm, er enghraifft, ‘croen’, ‘arf’ neu ‘ddawns’ newydd.
Heb unrhyw amddiffyniad ar waith, gall eich plentyn brynu'r rhain gan ddefnyddio manylion eich cerdyn. Gellir gwneud y pryniannau hyn trwy wasanaethau sy'n storio manylion eich cerdyn, megis, Google Play, iTunes, neu Apple Store. Oherwydd y gallwch dalu gan ddefnyddio manylion cardiau wedi'u storio, efallai na fydd eich plentyn hyd yn oed yn gweld hyn fel taliad, ac efallai nad ydych chi'n ymwybodol ei fod yn digwydd.
Rheoli pryniannau
Mae yna lawer o ffyrdd y gallwch sicrhau bod eich plentyn ond yn prynu’r hyn rydych chi wedi cytuno iddo.
Mae’r rhain yn cynnwys:
- lawrlwytho apiau gyda'ch gilydd - fel y gallwch wirio sut y gellir gwneud unrhyw bryniannau mewn-app
- diogelu ffôn eich plentyn â chyfrinair ar gyfer pryniannau er mwyn i chi allu penderfynu beth mae'n ei brynu
- peidio â rhannu’r cyfrineiriau hyn gyda’ch plentyn a pheidio â defnyddio’r botwm ‘Cofiwch fi’
- gwirio eu hanes prynu yn rheolaidd
- gosod rheolau ynghylch pa wefannau, apiau a gemau y gallant eu defnyddio
- defnyddio rheolaethau rhieni i'w hatal rhag cyrchu gwefannau nad ydynt yn addas i'w hoedran
- esbonio’r risg o amblo i blant hŷn – ei fod ar gyfer oedolion dros 18 oed ac mai safleoedd gamblo yw’r enillwyr bob amser, nid y chwaraewyr.
Beth yw swyno trwy dwyll
Swyno trwy dwyll yw pan fydd rhywun yn esgus bod yn rhywun arall ar-lein. Mae plant yn cwympo am y sgam hwn, fel oedolion, a gellir eu twyllo i roi manylion banc neu fanylion mewngofnodi cyfrif eu rhieni i ffwrdd.
Cael sgwrs onest
Gallwch chi:
- esbonio sut y bydd rhai oedolion yn esgus bod yn rhywun arall ar-lein i gael arian i’w helpu i adnabod y sgamiau hyn
- gofynnwch iddynt ddweud wrthych a oes unrhyw un y maent wedi'i gyfarfod ar-lein mewn trafferth, megis angen arian, gan y byddwch yn gallu helpu.
Amddiffyn plant rhag dwyn hunaniaeth
Gall dwyn hunaniaeth ddigwydd i blant yn ogystal ag oedolion. Os yw plant yn rhoi eu manylion personol i ffwrdd, megis eu henw, dyddiad geni a chyfeiriad, gellid o bosibl ddefnyddio hyn i agor cyfrifon banc. Gallai hyn ddylanwadu ar eu hadroddiadau credyd yn y dyfodol.
Gallwch helpu'ch plentyn i osgoi dwyn hunaniaeth trwy ddweud wrthynt am beidio byth rannu eu manylion personol ag unrhyw un neu ddefnyddio eu manylion personol i fewngofnodi neu gyrchu gwefan neu gêm.
Cadwch lygad allan am yr arwyddion
Mae hunaniaeth eich plentyn wedi’i ddwyn os ydych yn:
- derbyn datganiadau banc, datganiadau cerdyn credyd, cynigion credyd neu filiau wedi'u cyfeirio at eich plentyn
- darganfod bod gan eich plentyn hanes credyd gwael pan rydych yn ceisio agor cyfrif banc ar eu cyfer
Os ydych yn gwybod neu'n amau bod hunaniaeth eich plentyn wedi'i dwyn, gallwch roi gwybod am dwyll a seiberdroseddu i Action FraudYn agor mewn ffenestr newydd
Cadw eich plentyn yn ddiogel ar-lein
Gallwch ddarganfod mwy am gadw eich plentyn yn ddiogel ar-lein ar NSPCCYn agor mewn ffenestr newydd