Rhannu’r cartref teuluol a’r morgais wrth wahanu os oeddech yn cyd-fyw

A ydych yn y camau cynnar o wahanu ac eisiau rhywfaint o wybodaeth am ddiogelu eich hawliau i fyw yn y cartref? Yna mae’n werth darllen ein canllaw Diogelu eich hawliau perchnogaeth cartref yn ystod gwahaniad.

Os ydych chi a’ch partner yn berchen ar eich cartref teuluol ar y cyd, mae gennych amryw o ddewisiadau sut y gallwch ei rannu.

Efallai y byddwch yn penderfynu:

• Gwerthu’r cartref a byddwch chi’ch dau yn symud allan. Gallech ddefnyddio’r arian a godwyd tuag at brynu cartref newydd yr un, os gallwch fforddio gwneud hyn.
• Trefnu i un ohonoch brynu cyfran y llall.
• Cadw’r cartref a pheidio newid pwy sy’n berchen arno. Gallai un partner ddal i fyw ynddo, o bosibl nes bydd eich plant yn 18 oed neu’n gadael yr ysgol (os oes gennych blant).
• Trosglwyddo rhan o werth yr eiddo o un partner i’r llall fel bod gan eich plant rywle i fyw. Byddai’r partner a ildiodd gyfran o’i hawliau perchnogaeth yn cadw cyfran neu ‘fudd’ yn y cartref. Mae hyn yn golygu pan fydd yn cael ei werthu bydd ef neu hi yn derbyn canran o’i werth.

Os ydych chi a’ch partner yn gwahanu ac mae gennych blant, mae’n bwysig ystyried ble byddant yn byw.

Fel cwpl sy’n cyd-fyw ond sydd ddim wedi priodi neu mewn partneriaeth sifil, nid oes unrhyw rwymedigaeth i gefnogi’ch gilydd yn ariannol wedi gwahanu.  Ond fel rhieni mae disgwyliad i chi dalu tuag at gost eich plant.

Gallai un rhiant wneud cais yn erbyn y llall ar gyfer yr hawl i aros yn y cartref teuluol.

Mae sut fyddwch yn gwneud hyn – a’r cyfreithiau sy’n rhoi’r hawliau hyn i chi – yn amrywio o amgylch y Deyrnas Unedig.

Nid yw’n golygu y bydd y person sy’n aros yn y cartref yn berchen ar y cartref na chyfran ohono - ond efallai y byddant yn cael yr hawl i fyw yno am nifer o flynyddoedd.  Fel arfer byddai hyn nes bydd y plentyn ieuengaf yn cyrraedd oed penodol.

Os yw’ch cartref yn enw eich cyn bartner yn unig - byddwch yn gallu gwneud cais am gyfran o’i werth.

Mae gwahanol gyfreithiau sy’n eich galluogi i wneud hyn, gan ddibynnu ar ble yn y Deyrnas Unedig rydych yn byw.

Mae’n faes cymhleth iawn o’r gyfraith ac mae’n hanfodol cael cyngor gan gyfreithiwr sy’n arbenigo yn y gyfraith o ran cyplau sy’n cyd-fyw.

A ydych wedi talu tuag y morgais, neu tuag at welliannau neu estyniad? Yna efallai y byddwch yn gallu sefydlu beth a elwir mewn termau cyfreithiol yn ‘fudd llesiannol.’ Gallai hyn olygu y byddwch yn gallu gwneud cais am gyfran ariannol o’r eiddo, neu’r hawl i fyw ynddo.

A brynodd eich cyn bartner y cartref yn eu henw ond roedd gennych ddealltwriaeth neu gytundeb bod gennych gyfran yn ei werth pan y’i gwerthir? Yna efallai bydd gennych fudd llesiannol.

Nid yw gwneud cyfraniad ariannol yn golygu y bydd gennych hawl fel mater o drefn i gael cyfran o’r eiddo.

Ond gallwch wneud cais amdano – hyd yn oed os nad ydych chi a’ch cyn bartner wedi llofnodi dogfen ffurfiol yn datgan bod gennych hawl i gyfran yn yr eiddo.

Mae gennych hawl i dderbyn unrhyw arian yn ôl – fel taliadau morgais – rydych wedi eu cyfrannu tuag at y cartref teuluol. Ond, mae dau amod:

• Mae rhaid i chi allu darparu tystiolaeth o’r taliadau a wnaethoch, trwy ddatganiadau banc neu debyg.
• Byddwch yn gallu derbyn taliad dim ond os oedd digon o ecwiti yn yr eiddo pan wnaethoch chi a’ch cyn bartner wahanu.

Efallai y gallwch wneud cais os ydych wedi cael ‘anfantais economaidd’  - neu os yw’ch cyn bartner wedi profi ‘anfantais economaidd’ - o ganlyniad i’r berthynas. Gallai hyn fod am:

• eich bod wedi rhoi’r gorau i weithio i ofalu am eich plant
• eich bod wedi’ch perswadio gan eich cyn bartner i werthu’ch eiddo a symud i fyw gydag ef neu hi
• bod eich cyn bartner wedi gallu prynu’r eiddo oherwydd eich cyfraniad ariannol chi.

Mae gennych un flwyddyn yn unig o pan fyddwch yn gwahanu i wneud cais – felly dylech ystyried cael cyngor cyn gynted â phosibl.

Mae llawer o gyplau sydd â morgais ar y cyd ac sy’n gwahanu fel arfer yn ceisio gwahanu’r morgais fel mai dim ond un partner sydd wedi ei enwi arno.

Bydd a fydd hyn yn bosibl yn dibynnu ar amgylchiadau ariannol y cwpl.

Manteision gwneud hyn yw:

• Nid oes rhaid i’r partner sy’n aros yn y tŷ ddibynnu ar y cyn bartner ar gyfer y morgais.
• Dylai’r partner y mae ei enw yn cael ei dynnu oddi ar y morgais allu benthyg mwy i brynu cartref ei hun na phe byddai ei enw yn dal ar forgais y cyn bartner.
• Efallai y gall y ddau bartner dorri’r gadwyn sy’n uno eu ffeiliau credyd. Os oes gennych ddyled ar y cyd â’ch cyn bartner – er enghraifft morgais neu fenthyciad – mae eich ffeiliau credyd wedi eu cysylltu. Mae hyn yn golygu y bydd sut rydych yn rheoli’ch dyledion yn effeithio ar eich cyn bartner os yw ef neu hi yn ymgeisio am gredyd, ac i’r gwrthwyneb.

Os ydych eisiau dod yn gyfrifol am y morgais yn eich enw chi’n unig, bydd eich darparwr benthyciadau eisiau sicrhau y gallwch fforddio’r taliadau.

Dan reolau’r Awdurdod Ymddygiad Ariannol (FCA), mae rhaid i ddarparwyr benthyciadau ofyn cwestiynau manwl a chynnal rhagor o wiriadau i sicrhau y gallwch fforddio morgais.

Os na allwch fforddio dod yn gyfrifol am y morgais, efallai y gallech gael ‘morgais gwarantwr’.

Mae hwn yn forgais ble bydd perthynas agos yn cytuno i warantu taliadau’r morgais pe baech yn methu gwneud hynny.

Mae dod yn warantwr yn gam cyfreithiol difrifol gan ei fod yn golygu bod y gwarantwr yn gyfrifol am dalu’r morgais cyfan os nad yw’r benthyciwr morgais yn gallu ei dalu.

Cyn gwneud penderfyniad, mae’n bwysig bod unrhyw un sy’n ystyried bod yn warantwr:

• yn cael cyngor cyfreithiol annibynnol, ac
• yn siarad â brocer morgeisi cyn cytuno i unrhyw beth.