Isafswm Cyflog Cenedlaethol

Yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol yw’r tâl lleiaf fesul yr awr y mae gan y rhan fwyaf o weithwyr yn y DU hawl cyfreithiol iddo.

Mae’r swm yn amrywio gan ddibynnu ar eich oed ac a ydych yn brentis.

Mae'n rhaid talu’r Cyflog Byw Cenedlaethol i weithwyr 21 oed neu’n hŷn. Dyma gyfradd uchaf yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol.

Mae gan brentisiaid hawl i gael y gyfradd brentisiaeth o’r Isafswm Cyflog Cenedlaethol os ydynt un ai:

• dan 19 oed, neu
• ym mlwyddyn gyntaf eu prentisiaeth.

Mae gan brentisiaid 19 neu hŷn sydd wedi cwblhau blwyddyn gyntaf eu prentisiaeth hawl i gael yr Isafwm Cyflog Cenedlaethol ar gyfer eu hoed.

Mae gan bron pob gweithiwr hawl i’r Isafswm Cyflog Cenedlaethol, gan gynnwys:

• gweithwyr achlysurol
• gweithwyr dros dro
• gweithwyr rhan amser.

Ond os ydych yn hunangyflogedig neu’n gyfarwyddwr cwmni, ni allwch hawlio’r Isafswm Cyflog Cenedlaethol.

Mae rhai mathau eraill o weithwyr hefyd nad ydynt yn gymwys.

Mae rhaid i chi fod o leiaf oedran gadael ysgol i gael yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol. Oedran gadael ysgol yw'r dydd Gwener olaf ym mis Mehefin y flwyddyn ysgol rydych yn cyrraedd 16 oed.

A ydych wedi talu am rai pethau sy’n gysylltiedig â’ch swydd allan o’ch cyflog? Dylai’ch cyflogwr ddidynnu’r taliadau hyn cyn cyfrifo a ydych wedi cael y taliad isafswm cyflog cywir.

Mae’r taliadau hyn ar gyfer:

• defnydd neu fudd personol y cyflogwr – er enghraifft, os ydych wedi talu am deithio rhwng safleoedd gwaith
• pethau sydd eu hangen arnoch ar gyfer y gwaith ond ni chewch ad-daliad ar eu cyfer – fel teclynnau, gwisg neu offer.

Dylai pob taliad arall a dynnir o’ch cyflog, fel treth neu Yswiriant Gwladol, gael eu cynnwys pan fydd eich cyflogwr yn cyfrifo a yw’r Isafswm Cyflog Cenedlaethol wedi’i dalu i chi.

Cyfrifir yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol fel cyfradd fesul awr, ond mae’n berthnasol hyd yn oed os nad ydych yn cael eich talu fesul yr awr. 

A yw’ch cyflogwr yn darparu llety? Gall ystyried gwerth hynny wrth gyfrifo’r Isafswm Cyflog Cenedlaethol neu’r Cyflog Byw Cenedlaethol.

Nid oes yr un budd cwmni arall – fel talebau gofal plant, prydau bwyd, neu gar - yn cyfrif tuag at yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol a’r Cyflog Byw Cenedlaethol.

Gallech gael eich talu ar gyfradd uwch na’ch cyfradd tâl arferol ar gyfer peth o’r gwaith a wnewch. Er enghraifft am weithio:

• goramser, ar benwythnos neu sifftiau nos
• ar wyliau banc
• mwy na nifer penodol o oriau.

Os felly, nid yw’r ‘elfen bremiwm cyflog’, nid yw'n cyfrif tuag at eich isafswm cyflog. Elfen bremiwm cyflog yw'r swm y mae'r gyfradd gyflog uwch yn fwy na'ch cyfradd sylfaenol.

Yn ogystal, ni all eich cyflogwr ystyried y canlynol i’w cyfrif tuag at eich isafswm tâl cyflog:

• tipiau neu arian rhodd
• taliadau gwasanaeth
• ffioedd gan gwsmeriaid.

Fodd bynnag, gall eich cyflogwr gynnwys taliadau ysgogiad neu fonws fel rhan o’ch cyflog sylfaenol.

Os credwch eich bod wedi cael llai na’r isafswm cyflog cywir ar gyfer eich oedran, siaradwch â’ch cyflogwr.

Os na fydd hynny’n datrys y broblem, gallwch ofyn i gael gweld cofnodion eich taliadau a gwneud copïau ohonynt.

Neu, am gyngor cyfrinachol am ddim i'ch helpu i ddatrys eich anghydfod talu, gallwch gysylltu ag un o'r gwasanaethau cynghori hyn yn y gweithle:

• Ffoniwch Linell Gymorth Acas ar 0300 123 1100 neu ymwelwch â gwefan Acas (Cymru, Lloegr a’r Alban).
• Ffoniwch Linell Gymorth yr Asiantaeth Cysylltiadau Llafur ar 0289 032 1442 neu ymwelwch â wefan Labour Relations Agency  (Gogledd Iwerddon).

Gallwch hefyd wneud cwyn i Gyllid a Thollau EF am eich cyflogwr.

Os yw CThEF yn canfod eich bod wedi cael eich talu’n anghywir, mae rhaid i’ch cyflogwr dalu unrhyw symiau sy’n ddyledus i chi a thalu dirwy i CThEF am dalu’n is na’r isafswm cyflog.

Pennir y Cyflog Byw gan Sefydliad y Cyflog Byw. Ceir cyfradd y DU a chyfradd Llundain. Nid yw'r un peth â'r Cyflog Byw Cenedlaethol.

Mae Cyflog Byw y DU yn £12.60 yr awr ac mae Cyflog Byw Llundain yn £13.85 yr awr.

Mae’r Cyflog Byw yn seiliedig ar gostau byw.

Mae'r Resolution Foundation yn felin drafod sy'n ceisio gwella safonau byw teuluoedd incwm isel a chanolig. Maent yn cyfrifo'r cyfraddau, ac yn cael eu goruchwylio gan y Sefydliad y Cyflog Byw, sefydliad sy'n ymgyrchu i gyflogwyr dalu'r Cyflog Byw.

Y Cyflog Byw Cenedlaethol:

• yw cyfradd uchaf yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol ar hyn o bryd £12.21 (2025/26)
• caiff ei bennu gan y llywodraeth
• mae'n rhaid ei dalu i bob gweithiwr dros 21 oed.

Y Cyflog Byw:

• caiff ei bennu gan Sefydliad y Cyflog Byw
• mae’n berthnasol i bob gweithiwr dros 18 oed
• mae’n wirfoddol – gall cyflogwyr ddewis a ydynt am ei dalu
• mae dwy gyfradd iddo – ceir cyfradd y DU (£12.60 yr awr) a chyfradd Llundain (£13.85 yr awr).