Os oes angen cymorth arnoch gyda gofal hirdymor, gall eich cyngor lleol, neu'ch Ymddiriedolaeth Iechyd a Gofal Cymdeithasol yng Ngogledd Iwerddon (HSCNI), ddarparu cefnogaeth. Darganfyddwch a ydych chi'n gymwys i gael help a sut i gael asesiad anghenion gofal.
Beth sydd yn y canllaw hwn
- A ydw i’n gymwys i gael cyllid gan y cyngor lleol, neu’r HSCNI?
- Beth yw asesiad anghenion gofal?
- Ydych chi’n gymwys i gael cyllid y GIG neu HSC?
- Sut i gael asesiad anghenion gofal
- Sut mae’r asesiad anghenion gofal yn cael ei gynnal
- Beth sy’ndigwydd ar ôl yr asesiad anghenion gofal?
- Asesiad ariannol a chymhwyster
- Sut i reoli eich cyllideb gofal personol
- Adolygu eich cynllun gofal a chymorth
- Gwiriwch a oes gennych hawl i fudd-daliadau
- Pa wasanaethau gofal y mae cynghorau lleol yn eu darparu am ddim?
- Sut i herio penderfyniad dros eich gofal
A ydw i’n gymwys i gael cyllid gan y cyngor lleol, neu’r HSCNI?
Efallai y byddwch yn gymwys i'ch cyngor lleol, neu HSCNI, dalu tuag at eich gofal os oes gennych gynilion a chyfalaf sy'n llai na'r trothwy a ddangosir yn y tabl isod. Mae faint y byddant yn ei gyfrannu yn dibynnu ar y math o ofal sydd ei angen arnoch a faint y gallwch ei fforddio.
| Gwlad | Cynilion uwch a throthwy cyfalaf ar gyfer unrhyw gyllid gan y cyngor lleol yn 2025/26 | Cynilio is a throthwy cyfalaf ar gyfer uchafswm cyllid cynghorau lleol yn 2025/26 |
|---|---|---|
|
Cymru |
£24,000 (gofal gartref) neu £50,000 (gofal mewn cartref gofal) |
£24,000 (gofal gartref) neu £50,000 (gofal mewn cartref gofal) |
|
Lloegr |
£23,250 |
£14,250 |
|
Yr Alban |
£35,000 |
£21,500 |
|
Gogledd Iwerddon |
£23,250 |
£14,250 |
Os yw eich cynilion a'ch cyfalaf yn uwch na'r trothwy uchaf a ddangosir yn y tabl, bydd angen i chi dalu cost lawn eich gofal nes bod eich cynilion yn gostwng islaw'r trothwy hwnnw.
Os yw eich cynilion a'ch cyfalaf yn disgyn rhwng y ddau drothwy, byddwch yn derbyn rhywfaint o gymorth gan y cyngor, neu HSCNI. Ond tybir bod eich cynilion a'ch cyfalaf yn creu incwm, a bydd angen i chi gyfrannu at y costau, a elwir yn 'incwm tariff'.
Mae talu am ofal yn gymhleth. Darganfyddwch fwy am eich opsiynau yn ein canllawiau:
Canllaw i ddechreuwyr ar dalu am ofal hirdymor
Ffyrdd o dalu ffioedd cartrefi gofal
Sut i dalu am eich gofal hirdymor gartref
Beth yw asesiad anghenion gofal?
Y cam cyntaf i weld a fydd eich cyngor lleol, neu HSCNI, yn helpu i dalu tuag at eich gofal yw cael asesiad anghenion gofal.
Mae asesiad anghenion gofal am ddim, a gall unrhyw un ofyn amdano, ni waeth faint o gynilion sydd gennych na'ch incwm.
Nod yr asesiad hwn yw gweithio allan faint o help sydd ei angen arnoch i fyw mor annibynnol â phosibl, waeth pa mor syml neu gymhleth yw'ch anghenion.
Os ydych yn gofalu am rywun, mae gennych hawl hefyd i ofyn am asesiad gofalwr am ddim. Gellir gwneud hyn ar wahân neu ynghyd â'r asesiad o'r person sydd angen gofal. Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Gwasanaethau cymorth sydd ar gael i ofalwyr.
Ydych chi’n gymwys i gael cyllid y GIG neu HSC?
Eich cyngor lleol, neu'r HSCNI, sy'n gyfrifol am eich anghenion gofal personol yn unig. Mae'r GIG yn gyfrifol am eich anghenion gofal iechyd. Os oes gennych anabledd neu gyflwr meddygol cymhleth, efallai y byddwch yn gymwys i gael cyllid y GIG neu HSC. Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Gofal Iechyd parhaus y GIG neu ofal nyrsio a ariennir gan y GIG.
Sut i gael asesiad anghenion gofal
Cysylltwch ag adran gwasanaethau cymdeithasol oedolion eich cyngor lleol, neu HSCNI, a gofynnwch am asesiad anghenion gofal.
Esboniwch fod angen cymorth arnoch, p'un a yw’n gymorth gartref, mynychu canolfan gofal dydd, neu'n symud i gartref gofal. Mae'n bwysig peidio â theimlo’n annifyr neu gywilydd. Gall bod yn onest am eich anghenion eich helpu i gael y gefnogaeth gywir.
| Os ydych yn byw: | Darganfyddwch ble y gallwch gael asesiad gofal: |
|---|---|
|
Yng Nghymru a Lloegr |
|
|
Yr Alban |
|
|
Gogledd Iwerddon |
Sut mae’r asesiad anghenion gofal yn cael ei gynnal
Bydd arbenigwr gofal yn asesu eich anghenion cymorth ar ran y cyngor lleol, neu'r HSCNI. Gallai hyn gael ei wneud gan therapydd galwedigaethol, nyrs neu weithiwr cymdeithasol.
Gellir cynnal yr asesiad dros y ffôn, drwy ffurflen hunanasesu gyda chymorth, neu wyneb yn wyneb, yn eich cartref fel arfer. Mae'n ddefnyddiol cael ffrind neu aelod o'r teulu yn bresennol am gefnogaeth.
Os ydych chi'n cael trafferth deall y broses neu drafod eich anghenion, gall eiriolwr helpu. Gallwch ddod o hyd i un trwy'ch cyngor lleol neu HSCNI.
Yn ystod yr asesiad, byddwch yn siarad am yr anawsterau rydych yn eu profi gyda gweithgareddau bob dydd, fel ymolchi, gwisgo, defnyddio'r toiled, a chadw'n ddiogel gartref. Hyd yn oed os ydych eisoes yn cael cymorth gyda'r tasgau hyn, mae'n bwysig dweud wrth eich aseswr.
Beth sy’ndigwydd ar ôl yr asesiad anghenion gofal?
Ar ôl eich asesiad anghenion gofal, bydd eich cyngor lleol, neu HSCNI, yn rhoi gwybod i chi a ydych yn gymwys i gael gofal a chymorth.
Gwneir y penderfyniad hwn drwy gymharu'ch anghenion gofal â chyfres o feini prawf y cytunwyd arnynt yn genedlaethol. Byddwch yn gymwys i gael gofal a chymorth os:
- Oes gennych angen meddyliol neu gorfforol neu os oes gennych salwch.
- Ni allwch gyflawni dau neu fwy o'r tasgau bob dydd (neu 'ganlyniadau cymhwysedd'). Mae'r rhain yn bethau fel paratoi a bwyta bwyd a diod, neu gael eich hun i ymolchi a gwisgo.
- Mae yna effaith sylweddol ar eich lles gan nad ydych chi'n cael y cymorth sydd ei angen arnoch chi.
Os ydych chi'n gymwys i gael cymorth, mae'n rhaid i'ch cyngor lleol, neu HSCNI, ddarparu neu drefnu'r gwasanaethau sydd eu hangen arnoch. Byddant yn gwneud cynllun gofal a chymorth gyda chi ac yn cynnal asesiad ariannol i weld faint y bydd yn rhaid i chi ei dalu am unrhyw wasanaethau.
Asesiad ariannol a chymhwyster
Pan fydd eich cyngor lleol, neu HSCNI, wedi gweithio allan pa wasanaethau gofal sydd eu hangen arnoch, byddant wedyn yn cynnal asesiad ariannol. Gelwir hyn yn 'brawf modd'.
Bydd hyn yn gweithio allan a oes angen i chi gyfrannu tuag at gost eich gofal, ac a fydd y cyngor lleol, neu'r HSCNI, yn talu am y cyfan neu rywfaint o'ch costau gofal. Darganfyddwch sut i baratoi ar gyfer asesiad ariannol a beth i'w ddisgwyl.
Canlyniad yr asesiad ariannol fydd bod y cyngor lleol, neu'r HSCNI, yn:
- cytuno i dalu cost lawn eich anghenion gofal
- cytuno i dalu rhywfaint o'r gost – a bydd angen i chi ychwanegu at y gweddill, neu
- gadael i chi dalu cost lawn eich gofal.
Os ydych yn gymwys i gael cymorth ariannol, byddwch yn cael cyllideb bersonol. Bydd y swm yn cael ei benderfynu pan fydd y cyngor, neu HSCNI, yn creu cynllun gofal a chymorth gyda chi. Bydd yn nodi:
- cost y gofal
- y swm y mae'n rhaid i chi ei dalu, a
- faint fydd y cyngor lleol, neu'r HSCNI, yn talu.
Sut i reoli eich cyllideb gofal personol
Os ydych yn gymwys i gael cymorth ariannol, gallwch ddewis cael eich cyllideb bersonol drwy:
- Gofyn i'ch cyngor lleol, neu HSCNI, drefnu'r gwasanaethau gofal i chi.
- Taliadau uniongyrchol gan y cyngor, neu HSCNI, i drefnu eich gofal eich hun, gan roi mwy o annibyniaeth, dewis a rheolaeth i chi dros eich gofal a'ch cyllid.
- Mae gennych gymysgedd o'r ddau opsiwn, lle mae'r cyngor, neu'r HSCNI, yn trefnu rhai rhannau o'ch gofal ac rydych yn derbyn taliadau uniongyrchol ar gyfer rhannau eraill.
Darganfyddwch fwy yn ein canllaw Taliadau uniongyrchol ar gyfer gofal
Adolygu eich cynllun gofal a chymorth
Unwaith y bydd gennych gynllun gofal a chymorth, gallwch ofyn am adolygiad unrhyw bryd os bydd eich anghenion gofal neu sefyllfa ariannol yn newid. Mae'n rhaid i'ch cyngor lleol, neu HSCNI, ei adolygu'n rheolaidd, fel arfer unwaith y flwyddyn.
Os byddwch yn symud i ardal wahanol, mae'n rhaid i'r ddau gyngor, neu'r HSCNI, sicrhau eich bod yn parhau i gael y cymorth sydd ei angen arnoch.
Mae'n bwysig dweud wrth eich cyngor lleol, neu HSCNI, am eich symud fel y gallant gael eich asesiad anghenion gofal a'ch cynllun gofal neu ddweud wrth eich cyngor presennol am hysbysu'r un newydd.
Os oes gennych ofalwr yn symud gyda chi, rhaid i'r cyngor lleol yn yr ardal newydd eu cefnogi hefyd.
Gwiriwch a oes gennych hawl i fudd-daliadau
Pan fydd eich cyngor lleol, neu'r HSCNI, yn cynnal asesiad ariannol i gyfrifo faint y byddwch yn ei dalu tuag at eich gofal, byddant yn tybio eich bod eisoes yn derbyn rhai budd-daliadau anabledd, hyd yn oed os nad ydych eisoes yn eu hawlio. Felly, mae'n bwysig gwirio a ydych yn gymwys a hawlio:
- Lwfans Gweini – os ydych yn oed Pensiwn y Wladwriaeth neu'n hŷn ac angen help gyda gofal personol oherwydd salwch neu anabledd.
- Taliad Annibyniaeth Personol neu Daliad Anabledd Oedolion - os ydych dros 16 oed ac o dan oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
- Lwfans Byw i'r Anabl – os ydych o dan 16 oed.
Darganfyddwch yr hyn y gallech fod â hawl iddo yn ein canllaw Budd-daliadau i’ch helpu gyda’ch anabledd neu anghenion gofal
Defnyddio ein cyfrifiannell budd-daliadau
Os ydych chi’n byw ar incwm isel neu wedi cael sioc incwm, defnyddiwch ein cyfrifiannell Budd-daliadau i ddarganfod yn gyflym beth y gallech fod â hawl iddo.
Pa wasanaethau gofal y mae cynghorau lleol yn eu darparu am ddim?
Mae'n rhaid i'r cyngor ddarparu rhai gwasanaethau am ddim, neu HSCNI, os aseswyd bod eu hangen arnoch. Nid yw'r gwasanaethau hyn yn destun prawf modd, felly nid yw eich cynilion a'ch incwm o bwys. Maent yn cynnwys:
- rhai offer ac addasiadau i'r cartref y mae pob un yn costio llai na £1,000
- cymorth ar ôl dod adref o'r ysbyty.
Os oes angen i chi addasu'ch cartref oherwydd anabledd neu henaint, gallwch wneud cais i'r cyngor, neu'r HSCNI, am offer neu gymorth.
| Os ydych yn byw: | Gwneud cais am asesiad cartref: |
|---|---|
|
Cymru |
|
|
Lloegr |
|
|
Yr Alban |
|
|
Gogledd Iwerddon |
Darganfyddwch pa help sydd ar gael yn ein canllaw Cyllid i addasu’ch cartref i’w wneud yn hygyrch
Sut i herio penderfyniad dros eich gofal
Os yw eich cyngor lleol, neu HSCNI, yn dweud nad ydych yn gymwys i gael cymorth, rhaid iddynt ddarparu gwybodaeth a chyngor ar leoedd eraill i gael cymorth, fel elusennau neu sefydliadau lleol. Dylai'r wybodaeth hon gael ei theilwra i'ch anghenion.
Os ydych yn anghytuno â'r asesiad anghenion gofal, gofynnwch am esboniad ysgrifenedig o'u penderfyniad. Os ydych chi'n dal yn anhapus, esboniwch iddynt pam rydych chi'n meddwl bod eu penderfyniad yn annheg. Mae'n rhaid iddynt eich hysbysu am eu gweithdrefn gwyno a sut i'w defnyddio.
Gallwch herio eu penderfyniad os ydynt yn gwrthod talu am eich gwasanaethau gofal neu os nad ydych yn credu eich bod wedi cael cynnig digon o gefnogaeth.
