Sut i gwblhau ffurflen dreth hunanasesiad

Oes:

• os oedd eich incwm hunangyflogaeth yn uwch na £1,000 (cyn ystyried unrhywbeth gallwch hawlio rhyddhad treth arno)
• os oes eich incwm yn sgil gosod eiddo yn uwch na £2,500 (bydd angen i chi gysylltu â HMRC os oedd y swm rhwng £1,000 a £2,500)
• os enilloch fwy na £2,500 mewn incwm heb ei drethu, er enghraifft mewn arian cildwrn neu gomisiwn.
• os oedd eich incwm neu fuddsoddiadau yn £10,000 neu fwy cyn treth.
• os oes angen i chi dalu Treth ar Enillion Cyfalaf ar elw yn sgil gwerthu pethau fel cyfranddaliadau neu ail gartref.
• os ydych yn gyfarwyddwr ar gwmni (oni bai ei fod yn sefydliad di-elw, fel elusen)
• os oedd eich incwm chi, neu eich partner, dros £60,000 y flwyddyn a’ch bod yn hawlio Budd-dal Plant
• os oes gennych chi incwm o dramor sydd angen i chi dalu treth arno, neu eich bod yn byw dramor ond gydag incwm yn y DU.
• roedd cyfanswm eich incwm trethadwy dros £150,000
• os gwnaethoch ennill dros £50,270 yn y flwyddyn dreth 2023/24 a gwneud cyfraniadau pensiwn efallai y bydd yn rhaid i chi gwblhau asesiad i hawlio’r rhyddhad treth ychwanegol sy’n ddyledus i chi yn ôl
• os ydych yn ymddiriedolwr o ymddiriedolaeth neu gynllun pensiwn cofrestredig
• os oedd Pensiwn y Wladwriaeth yn fwy na’ch lwfans personol a dyma oedd eich unig ffynhonnell incwm
• os cawsoch P800 gan HMRC yn nodi na lwyddoch i dalu digon o dreth y llynedd.

Gallwch gwblhau ffurflen dreth Hunanasesiad hefyd os dymunwch wneud Cyfraniadau Yswiriant Gwladol (NICs) Dosbarth 2. Bydd hyn yn eich helpu i fod yn gymwys am fudd-daliadau fel Pensiwn y Wladwriaeth. O fis Ebrill 2024, os ydych yn hunangyflogedig, ni fydd angen i chi dalu cyfraniadau Yswiriant Gwladol Dosbarth 2 mwyach pan fyddwch yn cwblhau eich trethi, oni bai bod eich elw yn llai na £6,725 a'ch bod yn dymuno talu'n wirfoddol

Os nad ydych erioed wedi cyflwyno ffurflen dreth o’r blaen, yn gyntaf bydd angen i chi gofrestru ar gyfer Hunanasesiad.

Mae gwahanol ffyrdd i chi gofrestru os ydych yn hunangyflogedig, ddim yn hunangyflogedig ond angen datgan incwm, neu os ydych mewn partneriaeth.

Wedi i chi gofrestru, anfonir eich Cyfeirnod Trethdalwr Unigryw (UTR) atoch.

Os dymunwch gyflwyno eich ffurflen Hunanasesiad ar-lein, yna bydd angen i chi sefydlu cyfrif Porth y Llywodraeth. I wneud hyn, dilynwch y cyfarwyddiadau yn y llythyr sy’n cynnwys eich UTR.

Wedi i chi sefydlu’r cyfrif fe gewch god drwy’r post i’w weithredu. Yna byddwch angen cwblhau’r gwaith o sefydlu’ch cyfrif Porth.

Os ydych chi wedi cyflwyno ffurflenni treth Hunanasesiad o’r blaen, byddwch angen eich hen UTR i gofrestru a sefydlu’r cyfrif.

Y peth gorau i’w wneud yw sicrhau y gallwch gael mynediad i’ch cyfrif Porth cyn i chi geisio cyflwyno’ch Hunanasesiad. Mae hyn yn arbed amser i chi os na fyddwch yn gallu mewngofnodi am unrhyw reswm.

Rydych yn cyflwyno’ch ffurflenni treth yn unol â blynyddoedd treth, nid calendr, ac fe wnewch hynny am amser sydd wedi mynd heibio.

Er enghraifft, ar gyfer y flwyddyn dreth 2023/24 - sy’n rhedeg o 6 Ebrill 2023 i 5 Ebill 2024 - byddech:

• angen cofrestru ar gyfer Hunanasesiad erbyn 5 Hydref 2024 os nad ydych erioed wedi cyflwyno ffurflen dreth o’r blaen
• angen cyflwyno’ch ffurflen dreth erbyn hanner nos 31 Hydref 2024 os dewiswch ddychwelyd ffurflen dreth ar bapur
• angen cyflwyno’ch ffurflen dreth erbyn hanner nos 31 Ionawr 2025 os dewiswch ddychwelyd ffurflen dreth ar-lein
• yn talu’r dreth sy’n ddyledus gennych erbyn hanner nos 31 Ionawr 2025.

Os na lwyddwch chi i gyflwyno erbyn y dyddiadau cau hyn, gallech wynebu ffi gosb.

Os nad ydych erioed o’r blaen wedi cwblhau Ffurflen Dreth Hunanasesiad, gall y cyfan godi ofn arnoch. Fodd bynnag, wedi i chi ddod i ddeall y broses, mae’n gymharol hawdd - cyn belled â bod yr holl wybodaeth rydych ei hangen wrth law.

Cyn i chi gychwyn, gwnewch yn siŵr bod y rhain gennych:

• eich Cyfeirnod Trethdalwr Unigryw (UTR) deg-digid
• eich rhif Yswiriant Gwladol
• manylion eich incwm heb ei drethu o’r flwyddyn dreth, gan gynnwys incwm o waith hunangyflogedig, difidendau a llog ar gyfranddaliadau
• cofnodion o unrhyw dreuliau’n gysylltiedig â hunangyflogaeth
• unrhyw gyfraniadau i elusen neu bensiynau a allai fod yn gymwys am ostyngiad treth
• P60 neu gofnodion eraill sy’n dangos faint o incwm gawsoch chi rydych eisoes wedi talu treth arno.

Mae’n syniad da hefyd i ddarllen y taflenni cymorth perthnasol gan HMRC, yn enwedig ar y rhannau ychwanegol, neu’r tudalennau atodol, ynglŷn â pham yr ydych yn cwblhau ffurflen dreth Hunanasesiad.

Os ydych yn cwblhau eich ffurflen Hunanasesiad ar-lein, mae gwybodaeth ddefnyddiol ar-lein ar gael drwy glicio’r ‘?’ wrth ymyl y gwahanol flychau.

Mae dwy ran i ffurflen dreth Hunanasesiad. Y brif ran yw SA100, sy’n delio ag:

• incwm wedi’i drethu a heb ei drethu ar ffurf difidendau a llog
• cyfraniadau pensiwn
• rhoddion elusennol
• budd-daliadau, gan gynnwys Pensiwn y Wladwriaeth, Budd-dal Plant a Lwfans Person Dall.

Oes gennych chi incwm i’w ddatgan fel cyfarwyddwr cwmni, dinesydd tramor (neu breswylydd deuol), o hunangyflogaeth, eiddo, Treth Enillion ar Gyfalaf, neu o dramor? Yna bydd angen i chi hefyd gwblhau tudalen atodol.

Nid oes raid i chi gwblhau’r ffurflen dreth fer (SA200), oni bai yr anfonwyd hon atoch gan CThEM.

Cyn i ddechrau cwblhau’r SA100 neu’r tudalennau atodol, mae’n bwysig i chi ddarllen y taflenni cymorth a’r nodiadau sy’n gysylltiedig â’r adran.

Mae’r adran hon yn benodol ar gyfer

• datgan incwm trethadwy a di-dreth o log a enillwyd o gyfrifon banc a chymdeithasau adeiladu, a
• difidendau o gyfranddaliadau.

Os ydych wedi ymddeol, mae angen i chi nodi:

• swm y Pensiwn y Wladwriaeth roeddech yn gymwys i’w gael dros y flwyddyn dreth
• swm gros unrhyw lwmp swm o Bensiwn y Wladwriaeth
• swm gros unrhyw flwydd-daliadau neu lwmp swm pensiwn (ar wahan i Bensiwn y Wladwriaeth)

Os ydych yn hawlio budd-daliadau, bydd angen i chi nodi:

• y swm a gafwyd mewn Budd-dal Analluogrwydd a Lwfans Ceisio Gwaith
• y cyfanswm o fudd-daliadau trethadwy a gafwyd gan gynnwys Lwfans Profedigaeth, Lwfans Gofalwr a Budd-dal Marwolaeth Ddiwydiannol.

Nid oes angen i chi gynnwys:

• Lwfans Gweini
• Lwmp swm Taliad Cymorth Profedigaeth
• Taliad Annibyniaeth Bersonol (PIP)
• Credyd Pensiwn
• Credyd Treth Gwaith
• Credyd Treth Plant
• Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ag incwm
• Lwfans Mamolaeth, neu
• Pensiwn Gweddw Rhyfel.

Nid yw’r budd-daliadau hyn yn drethadwy.

Mae’r adran hon ar gyfer unrhyw incwm trethadwy arall, nad yw’n gysylltiedig ag incwm, difidendau neu ar y tudalennau atodol.

Gallwch hefyd nodi unrhyw dreuliau derbyniol sy’n gysylltiedig â’r incwm hwn ac unrhyw dreth incwm arno eisoes gennych.

Unrhyw daliadau i mewn i gynllun pensiwn cofrestredig, contract blwydd-dal, neu gynllun cyflogwr ble gwnaed didyniadau ar ôl treth.

Cyfansymiau llawn o roddion Rhodd Cymorth a wnaed i elusennau yn ystod y flwyddyn dreth. Gallwch hefyd nodi cyfansymiau ar gyfer unrhyw gyfranddaliadau, gwarantau, tir neu adeiladau a roddwyd i elusennau.

Cadarnhewch a ydych yn hawlio Lwfans Person Dall neu beidio.

Cadarnhewch a ydych chi’n ad-dalu’ch Benthyciad Myfyriwr neu beidio ac os felly a yw’ch cyflogwr yn didynnu’r arian.

Nid oes raid i chi gwblhau’r adran hon oni bai eich bod yn cael Budd-dal Plant ac roedd eich incwm dros £50,000.

Cwblhewch yr adran hon os yw eich incwm ar gyfer y flwyddyn dreth yn llai na’r Lwfans Personol ac rydych yn dymuno trosglwyddo rhan o’ch Lwfans Personol i’ch priod.

Oes gennych chi incwm ychwanegol i’w ddatgan o waith hunangyflogedig, eiddo, neu dreth enillion ar gyfalaf? Yna bydd angen i chi gwblhau tudalen atodol. Os ydych yn:

• hunangyflogedig, mae angen i chi gwblhau SA103
• adrodd incwm ar eiddo, cwblhewch SA105
• yn datgan enillion ar gyfalaf, cwblhewch SA108.

Yn y tudalennau hyn, bydd angen i chi adrodd ar incwm o’r ffynonellau hyn nad ydych wedi talu treth arnynt.

Cewch gyfle hefyd i ddatgan unrhyw dreuliau cymwys a ddidynnir o’ch bil treth.

Os ydych yn ennill arian drwy hunangyflogaeth, fe ofynnir i chi nodi’ch trosiant dan yr adran incwm busnes.

Dyma gyfanswm llawn yr holl incwm a gawsoch yn ystod y flwyddyn dreth cyn tynnu’r treuliau.

Os oes gennych chi fwy nag un ffynhonnell o incwm hunangyflogedig, gallwch nodi’r swm hwn ar wahan. Ond cofiwch mai’r swydd sy’n creu incwm mwyaf i chi yw’ch prif gyflogaeth.

Y gwahanol dreuliau y gallwch eu cynnwys os ydych yn hunangyflogedig yw:

• cost stoc a brynwyd i’w ailwerthu
• cost offer a ddefnyddir yn y gwaith
• cyflogau, taliadau a chostau staff eraill
• taliadau i is-gontractwyr (os ydych yn gweithio yn y diwydiant adeiladu)
• treuliau cerbydau a theithio
• costau gwaith adeiladu (gan gynnwys rhent, pŵer ac yswiriant)
• atgyweirio a chynnal a chadw adeiladau a cherbydau
• costau swyddfa (gan gynnwys cyswllt â’r rhyngrwyd, ffonau a phapur ac ati)
• costau hysbysebu a lletygarwch busnes
• llog ar fenthyciadau
• costau banc, cardiau credyd ac ariannol eraill
• costau gwaith cyfrifo, cyfreithiol a phroffesiynol eraill.

Nid oes angen i chi anfon tystiolaeth o’ch treuliau, fel derbynebau, wrth gyflwyno’ch ffurflen dreth Hunanasesiad.

Bydd angen i chi gadw cofnodion o’ch treuliau am bum mlynedd ar ôl i chi gyflwyno’ch ffurflen dreth ar gyfer y flwyddyn honno, rhag ofn y bydd HMRC yn gofyn i gael eu gweld.

Os ydych yn landlord, bydd gofyn i chi nodi’r incwm o eiddo a rentir mewn dwy adran wahanol.

Yn yr adran gyntaf, bydd angen i chi nodi cyfanswm yr incwm o’ch holl eiddo yn y DU a osodir fel eiddo gwyliau, wedi eu dodrefnu. Os oes gennych chi unrhyw eiddo yn yr Ardal Economaidd Ewropeaidd (EEA) a osodir fel eiddo gwyliau, wedi eu dodrefnu, nodwch gyfanswm ohonynt ar dudalen ar wahân.

Yn yr ail adran, nodwch gyfanswm y rhent a’r incwm o unrhyw eiddo arall.

Gelwir incwm sydd angen i chi ei ddatgan er dibenion Treth ar Enillion Cyfalaf yn ‘enillion gwario’.

Bydd angen i chi gwblhau cyfanswm ‘enillion gwario’ ar wahân ar gyfer

• eiddo preswyl
• eiddo nad yw’n breswyl, a
• chyfranddaliadau a gwarantau.

Ar ffurflen dreth Treth ar Enillion Cyfalaf, gallwch hawlio am ‘gostau derbyniol’. Mae’r rhain yn cynnwys:

• y pris a dalwyd i brynu’r ased yn y lle cyntaf
• costau unrhyw welliannau (rhaid adlewyrchu hynny yn yr ased pan gaiff ei gwerthu*)
• costau eraill wrth brynu a gwerthu’r ased - fel Treth Stamp wrth brynu eiddo.

*Mae hyn yn golygu, mae angen i'r gwelliant fod yn bresennol o hyd pan fydd yr ased yn cael ei werthu. Er enghraifft, ni allwch hawlio am garped newydd mewn tŷ os byddwch yn tynnu'r carped cyn i chi werthu'r eiddo.

Mae’n bwysig cadw cofnodion da i sicrhau nad ydych yn hawlio am yr un peth ddwywaith. Y rheswm am hyn yw efallai y byddwch chi’n hawlio treuliau fel rhan o’ch ffurflen dreth Hunanasesiad ar gyfer yr eiddo yn y blynyddoedd a fu.

Er enghraifft, os hawlioch am gynnal a chadw ar eiddo Prynu i Werthu mewn blwyddyn dreth flaenorol, ni allwch hawlio am yr un gwariant fel rhan o’ch ffurflen dreth Treth ar Enillion Cyfalaf pan ddaw hi’n amser i chi werthu’r eiddo.

Wedi i chi gyflwyno’ch ffurflen dreth Hunanasesiad, fe gewch wybod faint o dreth a chyfraniadau Yswiriant Gwladol (NICs) os ydych yn hunangyflogedig bydd angen i chi eu talu.

Y dyddiad cau ar gyfer talu yw 31 Ionawr.

Gallwch, gallwch dalu mewn rhandaliadau, ond maent yn daliadau ymlaen llaw ar eich bil treth nesaf.

Gallwch drefnu yr hyn a elwir yn gynllun talu ar gyllideb drwy eich cyfrif ar-lein a phenderfynu faint yr hoffech chi ei dalu bob wythnos neu bob mis. Gallwch hefyd ddewis rhoi’r gorau i dalu am hyd at chwe mis.

Yr unig gyfyngiad yw bod yn rhaid ichi fod wedi clirio’ch taliadau Hunanasesiad blaenorol.

Fodd bynnag, ni allwch ddefnyddio’r dull hwn i dalu bil treth blaenorol mewn rhandaliadau.

Mae amryw o ffyrdd i chi allu talu eich bil treth Hunanasesiad, ond mae’r cyfnod amser yn ddibynnol ar ba ddull a ddewiswch.

Os byddwch yn talu’n agos at y dyddiad cau, dylech ddewis un o’r opsiynau cyflymaf i sicrhau na chewch chi’ch cosbi.

Y dulliau cyflymaf i dalu yw

• bancio ar-lein neu dros y ffôn
• System Taliad Awtomatig y System Glirio (CHAPS)
• cerdyn debyd neu gredyd corfforaethol
• yn bersonol yn eich banc neu gymdeithas adeiladu.

Ond gallwch drefnu trosglwyddiad banc, Debyd Uniongyrchol neu anfon siec.

Os methwch y dyddiad cau i gofrestru, a chyflwyno eich ffurflen dreth neu dalu eich bil, fe gewch eich cosbi.

Os ydych hyd at dri mis yn hwyr yn cyflwyno’ch ffurflen neu’n talu’ch treth, ceir cosb o £100. Bydd y gosb yn uwch os byddwch yn hwyrach fyth. Os oes gennych chi esgus rhesymol, gallwch apelio.

Nid oes raid i chi gwblhau eich ffurflen dreth Hunanasesiad mewn un tro. Felly mae’n syniad da cychwyn arni’n gynnar a chymryd eich amser er mwyn osgoi gwneud camgymeriadau.

Cyn i chi gyflwyno’ch ffurflen yn swyddogol fe gewch gyfle i’w hadolygu a chywiro unrhyw gamgymeriadau a wnaed gennych.

Os sylweddolwch, ar ôl cyflwyno’r ffurflen, eich bod wedi gwneud camgymeriad, gallwch barhau i wneud newidiadau hyd at y dyddiad cau ffeilio y flwyddyn ganlynol. Golyga hyn, ar gyfer y ffurflen dreth a gyflwynwyd gennych erbyn 31 Ionawr 2024, gallwch wneud newidiadau hyd at 31 Ionawr 2025.

Oni bai bod eich bil treth Hunanasesiad yn llai na £1,000 neu eich bod eisoes wedi talu mwy nag 80% o’r dreth sy’n ddyledus gennych, bydd gofyn i chi wneud ‘taliadau ymlaen llaw’ tuag at eich bil treth nesaf.

Mae dwy ran i ‘daliadau ymlaen llaw’, gyda’r naill yn hanner o fil treth eich blwyddyn flaenorol, a rhaid eu talu erbyn 31 Ionawr a 31 Gorffennaf.

Os oes gennych daliad sy'n ddyledus, neu'n poeni y gallech fethu taliad yn y dyfodol, ffoniwch linell gymorth Amser i Dalu Cyllid a Thollau EMYn agor mewn ffenestr newydd ar 0300 200 3822.

I ddefnyddio’r gwasanaeth Amser i Dalu mae’n rhaid bod gennych fil treth Hunanasesiad rhwng £32 a £30,000

Rhaid i chi hefyd beidio â chael unrhyw ffurflenni treth heb eu talu a bod gydag unrhyw ddyledion neu daliadau eraill gyda Chyllid a Thollau EM.

Os nad ydych yn gymwys o dan y gofynion hyn, efallai y byddwch yn dal yn gymwys am Amser i Dalu, ond bydd angen i chi gysylltu â Chyllid a Thollau EM yn uniongyrchol.

Os na allwch fforddio talu eich bil treth, bydd angen i chi gysylltu â CThEM ar unwaith drwy ffonio’r Gwasanaeth Cymorth Taliadau Busnes ar 0300 200 3825. Mae’r llinell hon ar gyfer pawb, nid busnesau yn unig.

Bydd CThEM yn edrych:

• ar y swm sy’n ddyledus gennych
• eich incwm
• gwariant
• asedau
• cynilion a buddsoddiadau.

Byddant wedyn yn penderfynu a ddylid rhoi mwy o amser neu beidio i chi dalu.

Os na fyddwch yn talu’n brydlon, mae’n debygol y bydd rhaid i chi dalu llog a thaliadau cosb.

Efallai y cynigir mwy o amser i chi dalu neu gyfle i dalu mewn rhandaliadau.

Mae treth yn ddyled o flaenoriaeth, felly os na allwch chi ei thalu, neu’n cael anhawster i’w thalu, mae’n hanfodol i chi weithredu ar unwaith a ffonio’r Gwasanaeth Cymorth Taliadau Busnes ar 0300 200 3835.

Os na wnewch chi hynny a gwrthod talu, bydd CThEM yn cymryd camau gorfodi yn eich erbyn. Gall hyn gynnwys casglu’ch dyled yn uniongyrchol drwy:

• eich enillion
• eich cyfrif banc
• eich pensiwn, neu
• ailfeddiannu, neu drwy gwmni casglu dyledion.

Gallech wynebu achos llys hefyd, bod mewn perygl o gael eich gwneud yn fethdalwr neu gael eich gorfodi i gau eich busnes.