Os yw'r person rydych am ei helpu wedi colli galluedd meddyliol

Os bydd rhywun gwir yn methu â rheoli ei faterion ei hunan, gallwch drefnu i wneud hynny ar ei ran. Fel arfer, cewch eich monitro’n ofalus i sicrhau eich bod bob amser yn gweithredu er lles gorau’r person, a byddwch yn cael eich cyfyngu o ran y mathau o benderfyniadau ariannol y gallwch eu gwneud. 

Beth yw galluedd meddyliol?

Gallu meddyliol yw’r gallu i wneud penderfyniad amserol neu gymryd cam penodol ar gyfer eich hun. Dywedir bod pobl na all gwneud hyn â ‘diffyg galluedd’.

Dylai pawb cael yr hawl i wneud dewisiadau cywir amdan fywyd ei hun. Ond weithiau gall anaf, salwch neu anabledd effeithio ar ddealltwriaeth rhywun a’u gallu i wneud penderfyniadau da. Gall hyn fod am adeg fer yn unig neu barhaol.

Gall galluedd meddyliol eu heffeithiol gan:

  • dementia
  • anabledd dysgu difrifol
  • anaf i’r ymennydd
  • salwch iechyd meddwl
  • strôc
  • anymwybyddiaeth a achoswyd trwy anaesthetig neu ddamwain sydyn.

Gwirio a yw rhywun wedi colli galluedd meddyliol

Yn gyffredinol, oni bai ei fod yn berson sydd â galluedd meddyliol ac sy’n rhoi caniatâd trwy atwrneiaeth i weithredu ar ei ran, ni allwch gymryd dros reoli materion rhywun oni bai ei fod wedi colli galluedd meddyliol. Felly’r peth cyntaf i’w wneud yw gwirio a yw hyn wedi digwydd ai peidio.

Yng Nghymru a Lloegr, y gyfraith sy’n sail i asesiadau galluedd meddyliol yw Deddf Galluedd Meddyliol (2005) sy’n dweud wrth benderfynu a yw rhywun yn gallu gwneud penderfyniad, y dylid ystyried y pedwar ffactor canlynol:

  1. A all y person ddeall y wybodaeth sy’n berthnasol i’r penderfyniad?
  2. A all y person gadw’r wybodaeth yn ddigon hir i wneud y penderfyniad?
  3. A all y person bwyso a mesur y wybodaeth fel rhan o’r proses penderfynu?
  4. A all y person gyfathrebu ei benderfyniad – boed hynny trwy siarad, iaith arwyddion, neu unrhyw ddull arall?

Os gall wneud y pethau hyn, y sefyllfa gyfreithiol yw ei bod yn debyg bod ganddo alluedd i wneud ei benderfyniadau ei hun a dylid cael gwneud hynny. 

Efallai bydd rhai pethau y gallwch wneud i helpu rhywun gwneud penderfyniad ei hun. Er enghraifft, gallwch ystyried:

  • a yw’n cael yr holl wybodaeth eu hangen iddo wneud penderfyniad
  • a yw’n deall yn well os eglurodd y wybodaeth mewn ffordd arall
  • a oes amseroedd yn ystod y dydd pan yw’n deall yn well
  • a oes lleoliadau lle mae’n teimlo’n fwy cyfforddus i wneud penderfyniadau
  • a ellir gohirio’r penderfyniadau hyd nes ei fod yn teimlo y gallai eu gwneud
  • a all unrhyw arall ei helpu i wneud dewisiadau (er enghraifft, aelod o’u teulu, gofalwr, cyfieithydd neu eiriolwr).

O dan y Cod Ymddygiad sy’n sail i Ddeddf Galluedd Meddyliol (2005) cyfeirir at y sawl sy’n penderfynu a oes gan rywun y galluedd i wneud penderfyniad penodol mewn unrhyw gyfnod penodol fel ‘aseswyr’. Nid yw hwn yn deitl cyfreithiol ffurfiol. Gall unrhyw un fod yn asesydd – er enghraifft, aelodau o'r teulu, gweithwyr gofal, nyrsys, meddygon, neu weithwyr cymdeithasol. Ond cyfrifoldeb unrhyw un sy’n gwneud penderfyniadau ar ran pobl eraill yw cydnabod eu rôl a’u cyfrifoldebau o dan y Cod Ymddygiad.

Cymru a Lloegr

Gallwch ddarganfod mwy am wirio a yw rhywun wedi colli galluedd meddyliol ar wefan GOV.UK

Yr Alban

Cwmpesir galluedd iechyd meddwl yn yr Alban gan Adults with Incapacity (Scotland) Act 2000.

Gallwch gysylltu â’r Mental Welfare Commission i ddarganfod mwy. Am help â’r gyfraith ynghylch iechyd meddwl ac analluedd, a gofal a thriniaeth:

Gogledd Iwerddon

Creodd Gogledd Iwerddon Mental Capacity Act (Northern Ireland) 2016 i gwmpasu’r ddau fater, iechyd meddwl a galluedd, o fewn un darn deddfwriaeth.  

Daeth adran 1 y ddeddf, sy’n cwmpasu materion ‘colled rhyddid’, i rym ar 1 Hydref 2019, ond nid yw ran fwyaf y ddeddf mewn grym er hynny.

Mae’r gyfraith gyffredin yng Ngogledd Iwerddon ar hyn o bryd yn dweud bod rhaid i’r penderfyniadau a wnaed fod er lles gorau’r claf os yw’r claf wedi colli galluedd.

Os ydych yn siŵr nad oes gan y person alluedd meddyliol

Os ydych yn siŵr nad oes gan rywun alluedd meddyliol ar ôl ystyried ffyrdd eraill o’u helpu, gallwch gael yr hawl i reoli eu harian ar eu rhan o hyd.

Byddai rhaid i chi wneud cais ffurfiol i naill ai'r Llys Gwarchod (Cymru neu Loegr), The Office of the Public Guardian (yr Alban), neu The Office of Care and Protection (Gogledd Iwerddon) i ddod naill ai'n ddirprwy (Cymru a Lloegr), guardian (yr Alban) neu controller (Gogledd Iwerddon).

Ni chewch eich galw'n atwrnai er bydd gennych yr un pwerau ag atwrnai fel arfer. Ni fyddwch yn ymdrin â sefydlu atwrneiaeth, ond bydd gennych ddogfen swyddogol sy’n cadarnhau’r pwerau rydych wedi'u cael i’w gweithredu. 

Serch hynny, bydd rhaid i chi wneud cais i’r llys gan fod atwrneiaeth yn ddogfen cyfreithiol-rwym.

Mae rhai camau i’w dilyn i wneud hyn:

Cam 1 – gwirio am atwrneiaeth sy’n bodoli eisoes

Efallai y bydd y person eisoes wedi sefydlu atwrneiaeth barhaus neu arhosol, yn cyfarwyddo i rywun reoli ei arian yn ffurfiol a gwneud penderfyniadau ar ei gyfer os na all wneud yn hwy.

Gofynnwch iddo, i’w deulu neu i’w gyfreithiwr, ac os na all ddweud wrthych, gallwch wirio â chorff swyddogol lle mae’n byw:

Os canfyddwch bod atwrneiaeth o’r fath eisoes yn ei lle, ac os ydych wedi’ch enwi’n atwrnai dylech ei chofrestru (os oes rhaid), neu fel arall gysylltu â’r atwrnai. Gall y swyddfa neu’r atwrnai ddweud wrthych sut i wneud hyn.

Cam 2 – gwneud cais am y grym i reoli materion ariannol rhywun os nad oes atwrneiaeth yn bodoli

Os nad oes atwrneiaeth gan y person rydych eisiau ei helpu eisoes, bydd rhaid i chi ddechrau’r proses am wneud cais amdano.

Bydd rhaid i chi wneud cais ffurfiol i’r asiantaeth gywir, gan ddibynnu ar ble rydych yn byw yn y DU.

Byddant yn awyddus i weld tystiolaeth bod y person rydych yn gwneud cais ar ei ran wedi colli galluedd meddyliol ac y byddwch yn gweithredu er lles gorau’r person.

Mae cyfarwyddiadau a gwaith papur ar gael ar gyfer eich cais ar y gwefannau hyn:

Bydd rhaid i chi dalu ffi ymgeisio a gall gymryd sawl mis i drefnu’r gwaith papur yn briodol.

Er mwyn osgoi dryswch, mae'n bwysig gwybod na chewch eich galw’n atwrnai os gwnewch y math hwn o gais. Fodd bynnag fel arfer bydd gennych yr un pwerau a chyfrifoldebau ag atwrnai i reoli materion y person sydd wedi colli galluedd meddyliol.

  • Yng Nghymru a Lloegr, fe’ch gelwir yn ddirprwy.
  • Yn yr Alban, fe’ch gelwir yn guardian.
  • Yng Ngogledd Iwerddon, fe’ch gelwir yn controller.

Cam 3 – dangos y ddogfen i’r cyflenwyr ariannol perthnasol

Unwaith y byddwch wedi cwblhau’r broses gais, byddwch yn cael dogfen swyddogol yn cadarnhau eich bod wedi cael y grym i weithredu.

Bydd rhaid i chi ddangos copïau ardystiedig o’r ddogfen (wedi’u copïo gan rywun mewn banc neu swyddfa gyfreithiwr) i unrhyw sefydliadau ariannol rydych am roi cyfarwyddiadau iddynt. Er enghraifft, banc neu gwmni yswiriant y person.

Gallwch wneud hyn yn ôl yr angen, ond mae’n syniad da dangos y ddogfen i bob sefydliad rydych am ddelio ag ef cyn gynted ag y byddwch yn ei chael.

Byddant yn cadw’r manylion ar ffeil, a fydd yn arbed amser i chi yn nes ymlaen.

Cam 4 – rheoli’r arian yn unol â’r rheolau

Pan fyddwch yn rheoli arian ar ran person arall fel hyn mae rhaid i chi bob amser:

  • gwneud penderfyniadau er lles gorau’r person
  • dim ond gwneud y penderfyniadau y gallwch eu gwneud yn ôl y llys
  • cymryd gofal wrth wneud eich penderfyniadau.

Weithiau, gellir camddefnyddio’r math hwn o rym dros faterion ariannol rhywun, felly bydd ar y swyddfa sy’n ei sefydlu eisiau gwirio bod popeth yn gyfreithiol ac yn dderbyniol bob hyn a hyn.

Mae hyn yn golygu bod rhaid i chi gadw cyfrifon clir a nodi’r rhesymau eich bod wedi gwneud penderfyniad penodol.

Diolch am eich adborth.
Rydym bob amser yn ceisio gwella ein gwefan a gwasanaethau, ac mae eich adborth yn ein helpu i ddeall sut rydym yn gwneud.
Chwilio amdanom? Rydym nawr yn HelpwrArian

HelpwrArian yw’r ffordd newydd a chlir i gael help di-duedd am ddim ar gyfer eich holl ddewisiadau arian a phensiwn. Beth bynnag yw eich amgylchiadau neu gynlluniau, symudwch ymlaen gyda HelpwrArian.

Parhau i’r wefan
Chwilio amdanom? Rydym nawr yn HelpwrArian

HelpwrArian yw’r ffordd newydd a chlir i gael help di-duedd am ddim ar gyfer eich holl ddewisiadau arian a phensiwn. Beth bynnag yw eich amgylchiadau neu gynlluniau, symudwch ymlaen gyda HelpwrArian.

Parhau i’r wefan
Chwilio amdanom? Rydym nawr yn HelpwrArian

HelpwrArian yw’r ffordd newydd a chlir i gael help di-duedd am ddim ar gyfer eich holl ddewisiadau arian a phensiwn. Beth bynnag yw eich amgylchiadau neu gynlluniau, symudwch ymlaen gyda HelpwrArian.

Parhau i’r wefan
Siaradwch â ni yn fyw am...
Siaradwch â ni yn fyw am...
Siaradwch â ni yn fyw am arweiniad pensiwn drwy ddefnyddio…
Siaradwch â ni yn fyw am arweiniad ariannol drwy ddefnyddio…
Oriau
  • Llun – Gwener:9.00am – 5.00pm
  • Sadwrn, Sul a gwyliau bancWedi cau

Mae galwadau o’r DU am ddim. Rydym wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaeth o safon i chi, felly gellir recordio neu fonitro galwadau at ddibenion hyfforddiant ac i’n helpu i ddatblygu ein gwasanaethau.

Siaradwch â ni yn fyw am arweiniad ariannol drwy ddefnyddio’r ffôn.
Oriau
  • Llun – Gwener:8.00am – 6.00pm
  • Sadwrn, Sul a gwyliau bancWedi cau

Mae galwadau o’r DU am ddim. Rydym wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaeth o safon i chi, felly gellir recordio neu fonitro galwadau at ddibenion hyfforddiant ac i’n helpu i ddatblygu ein gwasanaethau.

Defnyddiwch ein cyfeirlyfr yswiriant teithio i gael rhestr o ddarparwyr arbenigol y gallwch gysylltu â nhw'n uniongyrchol, gan na allwn roi dyfynbrisiau i chi.

Angen mwy o help? Os ydych wedi defnyddio'r cyfeiriadur neu os oes angen help pellach arnoch i ddod o hyd i yswiriwr, gall Cymdeithas Broceriaid Yswiriant Prydain eich rhoi chi mewn cysylltiad â brocer. Ffoniwch: 0370 950 1790

Os ydych wedi methu taliadau ac yn cael trafferth gyda dyled, ffoniwch ni a phwyswch 1 i siarad ag un o'n partneriaid cyngor ar ddyledion. Oriau
  • Dydd Llun- Dydd Gwener: 9.00am - 5.00pm
  • Dydd Sadwrn-Dydd Sul a Gwyliau Banc: Wedi cau

Mae galwadau o'r Deyrnas Unedig am ddim. Rydym wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaeth o safon i chi, felly efallai caiff galwadau eu cofnodi neu fonitro at ddibenion hyfforddi a'n helpu i ddatblygu ein gwasanaethau.

Mae ein harbenigwyr yma i'ch cefnogi dros y ffôn. Oriau
  • Dydd Llun- Dydd Gwener 9.00am - 5.00pm
  • Dydd Sadwrn-Dydd Sul a Gwyliau Banc Wedi cau

Mae galwadau o'r Deyrnas Unedig am ddim. Rydym wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaeth o safon i chi, felly efallai caiff galwadau eu cofnodi neu fonitro at ddibenion hyfforddi a'n helpu i ddatblygu ein gwasanaethau.

Siaradwch â ni yn fyw am arweiniad pensiwn drwy ddefnyddio gwesgwrs
Oriau
  • Llun – Gwener:9.00am – 5.00pm
  • Sadwrn, Sul a gwyliau banc:Wedi cau
Siaradwch â ni yn fyw am arweiniad ariannol drwy ddefnyddio gwesgwrs
Oriau
  • Llun – Gwener:8.00am – 6.00pm
  • Sadwrn, Dydd Sul a gwyliau’r banc:Ar gau
Siaradwch â ni yn fyw am arweiniad pensiwn drwy ddefnyddio ein ffurflen we

Ein nod yw ymateb o fewn 5 diwrnod gwaith.

Siaradwch â ni yn fyw am arweiniad ariannol drwy ddefnyddio ein ffurflen we

Ein nod yw ymateb o fewn 2 diwrnod gwaith.

Siaradwch â ni yn fyw am arweiniad ariannol drwy ddefnyddio WhatsApp

Lawrlwythwch: WhatsApp

Am help i ddatrys eich dyledion neu gwestiynau credyd. Am bopeth arall cysylltwch â ni trwy Wegswrs neu dros y ffôn.