Sut i drefnu eich arian wrth wahanu os oeddech yn cyd-fyw

Mae nifer o gyplau sy’n byw gyda’i gilydd yn gwahanu heb ddefnyddio cyfreithiwr. Yn wahanol i ysgariad neu ddiddymu partneriaeth sifil, nid oes proses gyfreithiol i lynu ati.

Ond efallai y byddwch yn dal i ddymuno cael cyngor cyfreithiol neu ddefnyddio cyfryngwr mewn rhai sefyllfaoedd. Mae defnyddio cyfryngwr yn golygu defnyddio person diduedd er mwyn eich helpu i gyrraedd cytundeb. Er enghraifft, os nad ydych chi â’ch cyn bartner yn gallu cytuno am:

• unrhyw ddyledion sydd gennych
• y tŷ roeddech yn byw ynddo
• sut i rannu’r hyn sy’n perthyn i chi, neu
• trefniadau ynghylch eich plant.

Mae sawl ffordd i ddelio â gwahanu:

• Gallwch drefnu’r gwahaniad eich hun yn gyfan gwbl.
• Os ydych o’r farn y gallech hawlio yn erbyn eich cyn bartner neu fod eich cyn bartner am hawlio yn eich erbyn chi, gallwch siarad â chyfreithiwr i gael gwybod beth allwch ei wneud am y peth.
• Gallwch ddefnyddio cyfryngwr i’ch helpu chi a’ch cyn bartner ddod i gytundeb.

Os defnyddiwch gyfreithiwr ar gyfer nifer o gyfarfodydd wyneb yn wyneb a galwadau ffôn – ac yn enwedig os bydd eich achos yn mynd i’r llys – gallai swm y costau cyfreithiol fod yn uchel iawn.

Gall roi trefn ar y materion ariannol a rennir cymryd peth amser ac efallai na fydd yn broses syml. Ond gall fod yn haws os dilynwch y camau canlynol:

1. Gwnewch restr o’r hyn sy’n perthyn i chi a’r dyledion sydd gennych. Dylech gynnwys popeth o’ch cartref i’ch cynilion, eitemau sydd yn y tŷ a’ch car. Fel rheol, mae’r person sydd piau’r eitem â hawl i’w chadw. Ond efallai y gall y cyn bartner wneud hawl amdani.
2. Os nad ydych yn gwybod beth yw gwerth eich eiddo, efallai y bydd angen help arbenigwyr arnoch. Er enghraifft, darganfyddwch beth yw gwerth eich eiddo trwy siarad â gwerthwr eiddo lleol neu edrychwch ar-lein ar wefannau eiddo.
3. Nesaf, ewch ati i benderfynu sut yr hoffech rannu’ch eiddo, a phwy fydd yn talu biliau a benthyciadau. Os na allwch gytuno, edrychwch ar ein canllaw Trefnu cyfrifon banc ar y cyd, yswiriant, biliau a chyllid arall â’ch cyn bartner.
   Os na allwch benderfynu ar beth i’w wneud â’ch cartref, bydd yr hyn y gallwch ei wneud - yn rhannol - yn dibynnu ble yn y DU rydych yn byw. Dewch o hyd i fwy yn ein canllaw Rhannu'r cartref teuluol a'r morgais wrth wahanu os oeddech yn cyd-fyw. Os ydych yn rhentu, bydd eich hawliau’n dibynnu fel arfer ar enw pwy sydd ar y denantiaeth. Darganfydddwch fwy yn ein canllaw Rhannu'r cartref teuluol a'r morgais wrth wahanu os oeddech yn cyd-fyw
4. Ceisiwch gytuno ar sut y byddwch yn cefnogi’ch plant, os oes plant gennych. Fel rhieni, disgwylir i chi’ch dau dalu tuag at gostau eich plant. Dewch o hyd i fwy yn ein canllaw Sut i drefnu cynhaliaeth plant.

Mae’n syniad da i lunio cytundeb sy’n egluro sut y penderfynoch rannu popeth.

Rydych chi'ch dau'n fwy tebygol o lynu at gytundeb os yw’n un ysgrifenedig, a dylai hynny leihau’r posibilrwydd o ddryswch yn ddiweddarach.

Mae rhai cyplau yn ei chael yn amhosibl cytuno ar sut i rannu’r arian, neu gallant gytuno ar rai pethau ond nid pethau eraill.

Os yw hynny’n wir am eich sefyllfa, gallech elwa o ddefnyddio rhywun diduedd i'ch helpu i ddod i gytundeb - er enghraifft, cyfryngwr.

Dewis arall yw cael cyngor cyfreithiol gan gyfreithiwr.

Gallech fod angen cymorth proffesiynol os:

• gwnaethoch gymryd benthyciad ar gyfer eich cyn barter ac ni all ef neu hi ei dalu’n ôl neu nid yw’n dymuno gwneud hynny
• nid ydych yn berchen ar y cartref ond dymunwch wneud hawliad ariannol yn erbyn eich cyn bartner
• mae gennych chi a’ch cyn bartner fusnes ar y cyd ac ni allwch gytuno ar sut i’w rannu
• rydych chi a’ch cyn bartner yn berchen ar eich cartref ond ni allwch gytuno ar sut i’w rannu
• mae gennych chi a’ch cyn bartner forgais ar y cyd ac ni allwch gytuno ar bwy ddylai dalu beth, neu
• gwnaethoch chi a’ch cyn bartner lunio ‘cytundeb cyd-fyw’ a eglurodd sut y byddwch yn rhannu’ch arian, ond mae ef neu hi wedi mynd yn groes i’w air erbyn hyn.

Efallai y gallech wneud hawliad yn erbyn eich cyn bartner os ydych wedi’ch ‘anfanteisio’n economaidd’ - neu os ydynt wedi cael 'mantais economaidd' – gan y berthynas. Enghraifft o hyn fyddai pe baech wedi stopio gweithio er mwyn gofalu am blant fel bod gyrfa eich cyn bartner medru parhau.

Ni allwch wneud hawliad am daliadau parhaus, ond efallai y gallech wneud hawliad am gyfandaliad.

Os gwnewch gais, mae rhaid i chi gyflwyno unrhyw hawliad o fewn 12 mis ers gwahanu oddi wrth eich cyn bartner. 

Os symudoch i mewn i eiddo’ch cyn bartner, efallai y gallech wneud hawliad yn erbyn eich cyn bartner i gael arian y cyfrannoch at eich morgais yn ôl.

Gall y rheolau ynglŷn â pha bryd y gallwch wneud hawliad fod yn gymhleth, felly mae’n beth doeth siarad â chyfreithiwr sy’n arbenigo mewn anghydfodau rhwng cyplau sy’n cyd-fyw ac sy’n gwahanu.

Cofiwch serch hynny y gall dwyn achos llys yn erbyn eich cyn bartner fod yn gostus yn ariannol ac yn emosiynol.

Gallwch ddod o hyd i gyfreithiwr:

• Yng Nghymru a Lloegr: ar wefan Resolution (mae ei aelodau wedi ymrwymo i leihau gwrthdaro yn ystod y cyfnod o wahanu) neu ar wefan Cymdeithas y Cyfreithwyr
• Yng Ngogledd Iwerddon: ar wefan Cymdeithas y Gyfraith yng Ngogledd Iwerddon
• Yn yr Alban: ar wefan Cymdeithas Cyfraith Teulu neu ar wefan Cymdeithas y Cyfreithwyr yn yr Alban